Monumentaal moois in Middelburg

De architecturale rijkdom van Middelburg werd zwaar geteisterd door de verwoestende bommenregen van 17 mei 1940, die het laatste restje weerstand tegen de Duitse overmacht tenietdeed. De luchtaanval, drie dagen na die op Rotterdam, kostte 22 mensen het leven, maar liefst 600 panden werden in puin gelegd.

Bij de wederopbouw van de verwoeste binnensteden waren de uitgangspunten zeer verschillend: Rotterdam besloot tot moderniseren, Middelburg koos voor herstel van de oorspronkelijke binnenstad. De Zeeuwse hoofdstad pronkt nu met 1100 monumenten. Het resultaat van de restauratiegolf mag er zijn, al is hier en daar best te zien dat een gebouw niet zo oud is als het moet lijken. De Abdij, het rijk gebeeldhouwde stadhuis, de kuiperswoningen aan de Kuiperspoort, alle zijn ze prachtig in oude luister hersteld.

Kitsch rond Cats
Carillonklanken buitelen over het schuin oplopende Abdijplein, dat omringd wordt door een ratjetoe aan gebouwen, die toch een harmonisch geheel vormen. De 90 meter hoge Lange Jan kan beklommen worden: 207 treden naar omhoog.

Bescheiden van afmeting is het pand Lange Noordstraat 31. „Van 1603-1623 woonde hier de staatsman en dichter Jacob Cats”, meldt de ”Stadsgids met wandelingen” van de VVV. Die jaartallen staan ook op de eerste verdieping van het pand. Een paar meter lager worden op een klein bordje echter de jaartallen 1603-1621 vermeld. En dan volgt, als klap op de vuurpijl: „Huidige huis 18e-eeuws (1751).” Dus Cats woonde wel op deze plaats, maar niet in dit huis. Wie dat merkt, voelt zich bedrogen.

Even verderop leidt de Sint Antheunisstraat naar het Sint Antheunishofje, een binnenplaats die oogt als een botanische tuin. De wandeling voert langs een halfrond stadspaleisje aan het Hofplein en hypermoderne toegangsdeuren achter een eeuwenoude brouwerijpoort (met in de stenen ernaast ingegraveerde tekst) naar een bejaard patriciërshuis aan de Wagenaarstraat. De huizen aan de overkant dragen namen als ”De Wildeman”, ”De Hooge Deure” (zonder hoge deur), ”'t Gulde Vlies”, ”De Gouden Poorte” en ”De drey Snipkens”.

Aan het eind van de bochtige Spanjaardstraat, waar het vroeger was toegestaan om „te kussen en te minnen om geld”, rijst de machtige koepel van de Oostkerk op, een van de slechts vier ronde kerken die Nederland telt.

Kemel en Muil
De wandeling duurt niet lang. De andere route in de stadsgids voert de toerist ”In de voetsporen van de VOC”. Ook vanaf het water is er veel moois te zien in de Zeeuwse hoofdstad. „Daar kan niet eens een tweepersoonsbed staan”, wijst schipper K. Minderhoud vanuit de rondvaartboot naar een woning die maar twee meter breed is. Het smalste huis van Middelburg stond onlangs voor drie ton te koop. Niet ver ervandaan staat een huis zonder voordeur. Vanouds, en nog steeds, moesten de bewoners hun woning in via de deur van hun buurman. Minderhoud wijst nog tal van andere bezienswaardigheden aan: De smalste straat van de stad, nauw en benepen. De oude Spijkerbrug, toegang tot vier spijkers (pakhuizen), die Kameel, Olifant, Kemel en Muil heten en vier eeuwen oud zijn. En het stadswapen van Vlissingen, nota bene in een Middelburgse gevel (de man die het huis liet bouwen, kwam uit Vlissingen). In een vorig jaar gerestaureerde woning van de kloveniers zijn twee stenen geweren in de voorgevel aangebracht en op de Kloveniersdoelen (1611) staat een man met zijn schiettuig.

We varen langs de kaaien van de Zeeuwse hoofdstad. Rechts, met de zon een groot deel van de dag op de voorgevel, woonden de rijken. Links, in de koele schaduw, bevonden zich de werkplaatsen.

Pronkstukken
Middelburg is rijk aan lijstgevels. Ze vervingen de trapgevels, die blijkbaar niet genoeg imponeerden. Door een lijstgevel leek een huis groter. Bij een van de woningen is de oorspronkelijke gevel echter nog achter de ramen te zien. Vreemde elementen in de oude stad zijn twee moderne gebouwen, de bibliotheek en het gerechtsgebouw. Ze namen de plaats van de ijzergieterij en de gevangenis in.

In het water van het Prins Hendrikdok, in het afgedamde riviertje de Arne, ligt nog altijd de houten vloer waarop vroeger grote schepen gerepareerd werden als men het dok had laten leeglopen. De kademuren zijn weelderig bedekt met bordeauxrode valeriaan. Op de, inmiddels verdwenen, werven even verderop liepen 336 grote schepen van stapel. Met kruiwagen en schop werd daar later het Kanaal door Walcheren gegraven. Rechtsaf is het 6 kilometer naar Vlissingen, linksaf even ver naar Veere. Er komen per jaar tweeduizend vrachtschepen voorbij.

Kunststukjes
De rondvaart, in feite een heen-en-weervaart, begint en eindigt op de Veste. Het binnenwater van Middelburg is zout en kent een niveauverschil van 20 centimeter tussen eb en vloed. „We hebben hier dus krabben en garnalen midden in de stad”, zegt de schipper.

De bruggen over de Veste zijn laag. „Zes harde balken, dus let op uw hoofd. Bij vloed is het onder deze bruggen nog leuker. Daar gaan we, hoor. Jaaa, let u even op?”

Zonder hersenschuddingen wordt de tocht vervolgd, door de oude sluis, waarvan elke deur bij de restauratie in 1994 60.000 gulden kostte. Daarom ontbreken er nog een paar deuren. „De burgemeester is er nog voor aan het sparen”, roept de schipper. De burgemeester heette tot voor kort ook Spahr; Spahr van der Hoek.

Links staan oude pandjes, rechts doemen nieuwe gebouwen op. Aan de kade hangen enkel onbestemde voorwerpen. „Dat is kunst, die roestige dingen daar aan de muur”, zegt Minderhoud. „Degene die betaalt, staat erachter, kijk maar.” Een paar meter achter de kunstwerken prijkt de naam in strakke letters: Belastingdienst...

Bezienswaardigheden