De eerste verjaardag van Ido
Door G. de Looze
Een merel probeert een koolmees te overstemmen. Een vrouw verwijdert handenvol bladeren van een graf. Tranen biggelen over de wangen van een zeventiger die het monument De Woeste Hoeve bezoekt. De nieuwe fietsroute langs begraafplaatsen in Apeldoorn en omgeving confronteert met de schoonheid én de gebrokenheid van de schepping. Het symbool van Ajax op een kei, Ido die op zijn eerste verjaardag werd vermoord, rijen oorlogsgraven: kilometers fietsen helpt al deze indrukken een plek te geven.
Iedere Bach-liefhebber die de Duitse stad Leipzig aandoet, bezoekt in de Thomaskerk het graf van Bach. Elke vorser van de Schotse kerkgeschiedenis die in Schotland op vakantie is, zal waarschijnlijk halt houden bij het St. Peter's-kerkhof in Dundee waar M'Cheyne begraven ligt. Toch wekt het bevreemding wanneer in eigen land een fietsroute langs begraafplaatsen wordt gepresenteerd. Weinig mensen vinden het bezoeken van kerkhoven de ideale besteding van een vrije dag. De dodenakker herinnert hen pijnlijk aan geleden verliezen of confronteert hen met het eigen levenseinde. Anderen keuren het af dat de dodenakker een toeristische trekpleister wordt, zeker als sportief geklede dagjesmensen de rust verstoren.
Is deze fietsroute enkel een „interessante onderneming vanwege de cultuurhistorische en landschappelijke waarde van de laatste rustplaats?” Nee, wie enkel oog heeft voor bijzondere grafzerken en natuurschoon, gaat aan de ernst van het leven voorbij, slaat op de vlucht voor de realiteit. Het memento mori –gedenk te sterven– en tegelijkertijd oog hebben voor de schoonheid van de schepping en het cultureel erfgoed kunnen echter ook hand in hand gaan.
Treurbeuk
De fietsroutes langs Gelderse begraafplaatsen –Apeldoorn en omgeving; Vorden, Zutphen en omgeving; Doetinchem en omgeving– zijn een initiatief van het Historisch Museum Apeldoorn en NUVA uitvaartzorg en verzekeringen in het kader van de tentoonstelling ”Leven met de dood”. In de 55 kilometer lange route in en rond Apeldoorn zijn tien begraafplaatsen opgenomen.
Een treurbeuk en een Mariabeeld markeren de ingang van de rooms-katholieke begraafplaats, het eerste kerkhof op de route. Zoals op iedere begraafplaats wisselen ook hier pracht, praal en eenvoud elkaar af. Kruizen bepalen het beeld op deze dodenakker. De aanblik van het graf waarin drie kinderen rusten, twee jaar, negen dagen en één dag oud, ontroert.
De rit door Apeldoorn is het minst aansprekende deel van de tocht. Gelukkig belanden we na enkele kilometers in de groene ruimte. Water, weilanden en 'wouden' vormen het decor. Onderweg is veel te beleven. Geurende azalea's, boterbloemen, fluitenkruid, beboste heuvels en beekdalen verschijnen op het netvlies. Op het Apeldoorns Kanaal trekt een waterhoen zijn sporen in het donkere water. De kraaloogjes van een overstekend muisje vertederen. Een zandpad in het buurschap Oosterhuizen slingert zich langs het huisje van de in 1967 overleden schrijfster Wilma. Uren later staan we bij haar laatste rustplaats in Beekbergen.
In het routeboekje zijn bijzonderheden van de diverse begraafplaatsen opgenomen. Onder andere de graftrommels en het graf van de laatste zwervende schaapsherder van Nederland op het Hervormd Kerkhof Loenen. De zerk op het graf van een in 1796 geboren inwoner spreekt van vervlogen eeuwen.
Eenvoud
Het Ereveld Loenen confronteert met de zegen van vrijheid, met de waanzin van de oorlog en met de moed van vaderlanders die de Duitse bezetter durfden weerstaan. Hier liggen bijna 4000 Nederlanders begraven: onder meer verzetsstrijders, politieke gevangenen en militairen. De kleine, liggende stenen vermelden naam, geboortedatum en de dag van overlijden. Deze eenvoud doet weldadig aan.
Aangrijpend zijn de boeken met 125.000 namen van oorlogsslachtoffers wier graf niet bekend of aanwijsbaar is. Elke dag wordt een bladzij van een gedenkboek omgeslagen. Vandaag lezen we de namen van 34 mensen die Peper heetten. Op twee na afkomstig uit Amsterdam. Omgekomen in Auschwitz en Sobibor. Garry werd acht. Ido stierf op zijn eerste verjaardag.
Veel herinnert tijdens de fietstocht aan de Tweede Wereldoorlog: het monument De Woeste Hoeve, de graven van geallieerde vliegeniers op Heidehof, het monument in het Kruisjesdal. Opmerkelijk is de natuurbegraafplaats Assel, waar overwegend zwerfkeien en natuurstenen kruizen de plaats van de graven markeren.
Overpeinzing
Tijdens het fietsen wordt duidelijk dat het ondoenlijk is de hele route in één dag te volbrengen. Niet alleen het aantal kilometers, maar ook het heuvelachtige terrein vergt energie. Het afleggen van een deel van het traject en het bezoeken van een aantal begraafplaatsen heeft de voorkeur. Anders staat de haast het gedenken, de overpeinzing in de weg. De stilte die op de meeste dodenakkers heerst, het vogelgezang en de confrontatie met het levenseinde roepen immers op ons tot de Schepper te richten.
De begraafplaats aan de Soerenseweg in Apeldoorn vormt het eindpunt van de fietsroute. Daar lijken onleesbaar geworden teksten op bemoste, gebroken en scheefgezakte zerken de vergankelijkheid te onderstrepen.
De fietstocht ”Uut de sloffen” is voor 3,50 gulden verkrijgbaar bij het Historisch Museum Apeldoorn en de plaatselijke VVV-kantoren.
