Dromen uit Amerika

Een roze Cadillac uit de jaren vijftig is de climax op de tentoonstelling over de onweerstaanbaarheid van de Amerikaanse cultuur in de 25 jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog. Die Amerikaanse Droom van geluk, voorspoed en gemak, van een betere toekomst wordt opgeroepen door film- en andere helden: bekende filmfragmenten met Marilyn Monroe, James Dean en Martin Luther King verwelkomen de bezoeker onder de klanken van een heupwiegende Elvis Presley.

Binnen wacht een grijze wereld waar het leed en de armoede van de oorlogsjaren in scherp contrast staan met de kleurrijke, vrolijke, weldoorvoede en goedvoorziene Amerikaanse soldaten. De militairen waren gemakkelijk te bewegen tot een pleziertje en strooiden kwistig met chocola en sigaretten. Om de zwarte oorlogsjaren te vergeten, projecteerde men al het goede op het Amerikaanse scherm, want zoveel Amerikaanse soldaten waren er niet in Nederland.

Amerikaanse kinderen stuurden vrolijk beschilderde kisten met boekjes en speelgoed. Hulppakketten van het Marshallplan lenigden de eerste nood en boden weer een beetje luxe, waaronder nylons. En Billy Graham doorbrak de kerkgrenzen met een alom bewonderde ”massameeting” in de hoofdstad in 1954.

Beeldcultuur
Vooral de jongeren verlangden naar een nieuw begin. De ruime inrichting en selectie van de tentoonstelling slagen er goed in om het exotische van Amerika in die dagen te laten herleven en de vrijheid voelbaar te maken.

In een land waar textiel nog lang op de bon bleef, bood de petticoat zwier en plezier. De ongeremde eend Donald Duck, wiens vrolijke weekblad in 1952 gratis op een half miljoen adressen werd verspreid, tartte de gevestigde opvoedingsidealen: zijn neefjes waren verstandiger dan hij. Voor de oudere jeugd was er echte jazz en de rock & roll, muziek die je losmaakte en teksten zonder diepzinnigheid. De jongvolwassenen maakten kennis met de goedkope pocketboeken. De bladen in de kiosken, van welke zuil ook, preekten dezelfde fascinatie voor Amerika, waar de vrouw goed voor zichzelf zorgde en het leven gemakkelijk en plezierig was. De beeldcultuur (in strips en films) verdrong de woordcultuur al voor de komst van de televisie en bereidde de zegetocht van het blauwe oog voor.

Maanlanding
De expositie in Arnhem versterkt die indruk door de teksten tot een minimum te beperken. In een toegankelijk geschreven en prachtig vormgegeven catalogus brengt de amerikanist dr. J. Donkers de nodige samenhang aan. In een klein bioscoopzaaltje kun je de 'ontspanning' die Elvis bracht nog een keer ondergaan voordat aan het eind van de show het demasqué komt met het opgeblazen en onbereikbare schoonheidsideaal van Barbie, de moorden op King en Kennedy en de oorlog in Vietnam. Desondanks blijft de identificatie met Amerika voortduren. De landing van de Amerikanen op de maan was ook een beetje onze triomf.

De gretigheid waarmee Amerikaanse producten werden omhelsd, laat zien hoe sterk de behoefte aan ontspanning was in de twee decennia na de oorlog. Niemand anders dan Amerika kon direct in die behoefte voorzien. Dat die antwoorden een illusie waren, blijkt uit de vroegtijdige en ongelukkige dood van veel van de sterren en de omslag van pro- naar het even sterke anti-amerikanisme, dat de volgende twee decennia zou kenmerken. Het Nederlands Openluchtmuseum slaat met deze tentoonstelling een nieuwe richting in door niet alleen de pastorale nostalgie zorgvuldig te beheren, maar ook de dynamiek van de culturele beïnvloeding te tonen.

De tentoonstelling ”De Amerikaanse Droom in Nederland, 1944-1969” is tot en met 28 oktober te zien in het Nederlands Openluchtmuseum, Schelmseweg 89 in Arnhem. De gelijknamige catalogus kost 25 gulden.