Portbootjes, dobberend
op de Douro

Net als Rotterdam is Porto de tweede stad van het land en het centrum van een belangrijke economische regio. De dynamische, bedrijvige havenstad Porto aan de Douro, die in de 12e eeuw ontstond, gaf de naam aan het koninkrijk Portugal. Vanaf de 14e eeuw ontwikkelde Porto zich tot een belangrijke haven- en handelsstad. De stad kende haar grootste bloeiperiode in de 17e en 18e eeuw en valt op door de barokke kerken, sierlijke koopmanshuizen en brede boulevards.

De Kunsthal brengt de geschiedenis van Porto in beeld met schilderijen, sculpturen, teksten, foto's, oude landkaarten en maquettes. Dat alles geeft een beeld van het erfgoed van de streek en maakt duidelijk waarom Porto door de Unesco tot werelderfgoed werd benoemd.

De tentoonstelling richt zich op drie thema's: de geschiedenis van Porto, zijn onverbrekelijke relatie met de wereldberoemde portwijnen én de Dourorivier en -vallei, waar de druiven voor de portwijn groeien.

Zwangere Maria
Prehistorische sculpturen en beelden verbeelden de geschiedenis. Onderdeel daarvan vormen ook fotoreportages over de religieuze traditie. In de nacht van 23 of 24 juni vieren de burgers de naamdag van Johannes de Doper uitgebreid (Sint-Jansfeest). Opmerkelijk is dat in de Dourostreek een Mariabeeld vaak ”zwanger” is uitgehouwen in steen. Het is nog onzeker of het bijzondere veertiende-eeuwse exemplaar uit het museum van Lamego naar Rotterdam komt. Wel zijn er twee grote zestiende-eeuwse panelen van de grote Portugese schilder Vasco Fernandes oftewel ”Grande Vasco”. Het ene gaat over het ontstaan van de wereld en het andere over God die de dieren schiep.

De Kunsthal brengt het hedendaagse Porto eveneens in beeld, met onder andere een maquette van het vorig jaar zomer geopende Serralves Museum. Vlak bij het schaalmodel staat nog een maquette, gemaakt door de Rotterdamse architect Rem Koolhaas, van het nieuwe Muziektheater Porto, waarvan de bouw binnenkort van start gaat. Porto's eigen symfonieorkest krijgt daarmee een eigen onderkomen.

Vrachtbootjes
Achter het grote raam van de Kunsthal prijkt een ”barco rabelo”, een antiek vrachtbootje. Met dergelijke vaartuigen transporteerde men vroeger de portdruiven over de Dourorivier vanaf de wijngaarden waar ze groeien. Omdat de Douro, die dwars door Porto loopt, niet de gemakkelijkste rivier is om te bevaren, werden de bootjes speciaal voor het transporteren van de vaatjes port gemaakt: kleine schepen met imposante zeilen. Ze werden symbolen van de rivier, de wijn en de streek.

De aanleg van de Dourospoorlijn deed het wijntransport over water vanaf het einde van de negentiende eeuw afnemen. De laatste rabelo's raakten in de jaren zestig van de twintigste eeuw in onbruik door de opkomst van de tankauto en de stuwdam. Tegenwoordig doen ze echter weer vrijwel uit het niets hun intrede, met de kracht van het symbool dat ze altijd geweest zijn: als toeristenaffiche voor handel en vervoer van de Douro-wijnen. Een voor een meren ze af aan de kade van Gaia, tegenover de magazijnen van de exportfirma's waarvan zij de logo's en merken dragen.

Port
Fraaie foto's geven een beeld van de Dourovallei: wijnbouwterrassen met hier en daar zeer stijlvolle, oude, vaak adellijke landhuizen (pousada's), die de toerist een luxe slaapplaats bieden. En ongetwijfeld een goed glas port schenken. Porto koestert nog altijd zijn Instituto do Vinho do Porto, het instituut dat de kwaliteit van de wijn controleert.

De Douro is een barre wijnstreek. De zomers zijn heet, de winters erg koud en de wijngaarden zijn vaak alleen te voet bereikbaar. Na de zeer arbeidsintensieve oogst verdwijnen de druiven in granieten kuipen, waarna ze worden getreden of geplet. Oorspronkelijk deed men dit met de voeten, tegenwoordig is het proces vaak gemechaniseerd.

In de lente transporteren de wijnbouwers de jonge wijn naar de voorstad Vila Nova de Gaia. Daar kan de drank in eikenhouten fusten rijpen in de ”adega's”, de wijnpakhuizen. De fusten werden eertijds slechts voor driekwart gevuld, zodat ze bleven drijven als het portvrachtbootje omsloeg op de moeilijk bevaarbare rivier.

Reclame
De tentoonstelling ”Rondom Porto, blik op de stad en haar omgeving” is niet alleen bedoeld om de Portugese stad, de rivier en de port te promoten. „We willen ook een brug bouwen tussen Rotterdam en Porto”, zeggen Adriana Corte-Real en Gil Pinto da Silvo, samenstellers van de expositie. „Als voorproefje op het culturele hoofdstadjaar.”

De Dourovallei herbergt trouwens niet alleen wijnranken. Ook amandel-, olijf- en vijgenbomen groeien hier weelderig. Een ander kenmerk van de regio is het traditionele vakmanschap als het gaat om oude ambachten als het vlechten van manden, pottenbakken en het vervaardigen van linnen.

Porto zelf heeft veel ingezet op het reclamemaken voor zijn port. Vooral aan het begin van de vorige eeuw waren de reclamecampagnes vernieuwend, zinnenprikkelend en zelfs aanstootgevend. De posters van porthandelaar Adriano Ramos Pinto laten dat onverbloemd zien. Niet zelden wordt het behoudende deel van de Portugese natie behoorlijk geshockeerd met tekeningen van wellustige, naakte dames die het goede leven weten te combineren met een even goed glas port.

Export
De alcoholische drank draagt een belangrijk steentje bij aan de export van Portugal. Hoewel minder dan in het verleden, is port nog altijd verantwoordelijk voor een flink deel (eenvijfde) van de totale exportwaarde van agrarische producten. Holland neemt trouwens in het lijstje importeurs van port maar liefst een tweede plaats in, na aanvoerder Frankrijk.

In ”Rondom Porto” kan de bezoeker een glaasje ruby port, tawny port of vintage port proeven. Het museumrestaurant –speciaal voor deze gelegenheid omgedoopt tot ”Café Porto-Rotterdam 2001”– schenkt bovendien andere Dourowijnen en serveert traditionele, regionale gerechten uit deze Portugese streek.

De tentoonstelling ”Rondom Porto, blik op de stad en haar omgeving” is van 31 maart tot en met 27 mei te bezichtigen in de Kunsthal Rotterdam. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur.