Beduimeld door
duizenden kinderhandjes

Het meeste speelgoed werd in de loop der jaren bij het museum aangeboden. „Mensen vinden het op zolder, tussen de oude koffers”, zegt Stefan Rutten. „Verbaasd dat het er na al die jaren nog is. Dat is het leuke. Speelgoed gooi je niet weg, ook niet als er van alles aan ontbreekt. Het heeft een sentimentele waarde. Vaak brengen ze het dan bij ons, want kleinkinderen kunnen ook niets met een half spelletje.”

Verliezer
De expositie is dan ook allesbehalve compleet. Bij veel kwartetten ontbreekt een kaart, spelletjes missen pionnen of dobbelstenen, het konijn is platgeknuffeld. Dat is nu net de charme van ”Ga direct naar...”. Juist de ontbrekende dingen vertellen het verhaal. Is dat ene oogje van de beer ergens onder de bank verdwenen en heeft het daar jaren gelegen? Zou het kwartet een keer tegen de muur gesmeten zijn door de verliezer en raakte er een kaartje kwijt? De ezelsoren, de scheuren, de beduimelde plekjes geven de vertederende zekerheid dat alles hier gekoesterd en beduimeld is door duizenden kinderhandjes.

„We hebben bewust voor deze opstelling gekozen”, zegt Stefan. „Je kunt natuurlijk gaan spitten in de herkomst van spelletjes, het jaar van uitgave of de merken, maar dan krijg je een heel andere tentoonstelling. Het gaat er hier even niet om of het konijn van Steiff is, het autootje een Dinky Toys, de pop een Schildpad. Wij willen het speelgoed een eigen verhaal laten vertellen. Daarom hebben we gekozen voor weinig of geen tekst. Het speelgoed spreekt voor zich.”

De vormgeving van de expositie is opmerkelijk fris en origineel. Op de affiches van de tentoonstelling staat een pionnetje afgebeeld boven het patroon van een ouderwets tafelkleed. Zo eentje dat op de keukentafel lag, waaraan je zat te mens-erger-je-nieten. De bezoeker krijgt een plasticzakje met een paar fiches, pionnetjes en een dobbelsteen mee. Daarmee wordt de zin in een spelletje aangewakkerd voordat je wat gezien hebt. Je stuit dan ook meteen op een tafel met vrolijk gekleurde stoelen waaraan het eerste spel gespeeld kan worden.

Wreed
Aan de muren hangen de ingelijste kwartetten. Te veel om op te noemen, maar die van Dr. Heinrich Hoffmanns ”Der Struwelpeeter”, beter bekend als ”Piet de smeerpoets”, springt eruit. Wie kent niet de wrede verhalen van de kerngezonde Kaspar die weigerde te eten en van wie na vijf dagen niet meer over was dan een luciferhoutje tot hij ten slotte stierf? En van het meisje dat met een lucifer speelde en in vlammen opging? Kinderen werden in ieder geval niet met zijden handschoentjes aangepakt, getuige de bloedstollende taferelen op sommige kwartetten.

Spellen te kust en te keur. Ooit uitgegeven als reclame of om kinderen al dan niet bewust te wijzen op wat er gaande was in de politiek. Vlooienspel, pim pam pet, Ezeltje prik, blokkendozen, knikkers, bikkels, er ontbreekt niet veel. „Constructiespeelgoed, daar hebben we weinig van”, vult Stefan het hiaat mondeling op.

In het midden van de ruimte waar je ogen tekortkomt, is een kamertje waar de toverlantaarn plaatjes projecteert op de muur. Kleine afgeronde verhaaltjes, verteld in drie of vier plaatjes. Dat meisjes spelenderwijs op het moederschap werden voorbereid, bewijzen de strijkijzertjes, minifornuizen, wandelwagentjes, potjes en pannetjes in grijs gewolkt email. Wie ”Ga direct naar...” verlaat, blikt wat verdwaasd naar het twintigste-eeuwse straatrumoer. En krijgt de neiging weer naar binnen te gaan.

N.a.v. ”Ga direct naar... Speelgoed uit die goeie ouwe twintigste eeuw” is tot en met 15 april 2000 te zien in het Historisch Museum Apeldoorn, Raadhuisplein 8. Tel.: 055-578 84 29

Oorlog in de kinderkamer