Theologie heeft eigen
millenniumprobleem

In het theologencafé in Amsterdam werd gisteren gedebatteerd over de vertaling van de Godsnaam JHWH. De teneur van het debat werd gezet door drs. Manuela Kalsky, een van de supervisoren van het vertaalproject. „Gelovig en theologisch Nederland zit met een millenniumprobleem opgezadeld vanwege een exclusief mannelijke vertaling van de Godsnaam”, zo poneerde zij.

Samen met twee andere supervisoren zette ze een handtekeningenactie op touw die de begeleidingscommissie van de NBV, die voorlopig voor ”Heer” heeft gekozen, tot andere gedachten moet brengen. Prof. dr. P. C. Beentjes, vice-voorzitter van de begeleidingscommissie, liet gisteren weten dat er intensief voorstudie gemaakt is van de vertaling van de Godsnaam en dat maar liefst negen van de tien leden van de begeleidingscommissie voor deze voorlopige werkvertaling hebben gekozen.

Dr. Anneke de Vries, supervisor van de NBV, stelde dat JHWH een naam is en ”Heer” een categorie, een groep of een soort. „Taalkundig is de naam ”Heer” gewoon fout. In de tweede plaats draagt JHWH niet de connotatie van mannelijkheid, ”Heer” wel. De vrouwelijke beelden van God, die er onmiskenbaar zijn in het Oude Testament, komen dan verder op de achtergrond. In de derde plaats heeft JHWH niet de connotatie van macht en heerschappij, ”Heer” wel.”

Schibboleth
Dr. Kune-Biezeveld, docente dogmatiek aan de Universiteit van Leiden, zei dat ze wil luisteren naar de intentie van hen die in plaats van ”Heer” kiezen voor ”He(e)re”, omdat ze daarmee een intiem woord willen uitdrukken. Het woord ”He(e)re” kan echter volgens haar niet, omdat het te dicht bij ”Heer” staat, en bovendien het schibboleth van een graad van orthodoxie heeft.

Dr. Spijkerboer kiest voor de vertaling van ”Heer” vanwege de eenheid met het Nieuwe Testament. „Er zijn twee commentaren op het Oude Testament, dat zijn de Talmoed en het Nieuwe Testament. Ik kies voor het laatste. Jezus Christus heet in het Nieuwe Testament ”Heer” en in Hem heeft God een Naam gegeven boven andere namen. Bovendien staat de naam ”Heer” ook in een bepaalde context: Er zijn ook andere (kwade) heren, tirannen. Ik leef dan liever onder de heerschappij van Jezus Christus. En daar zijn mannen én vrouwen beiden mee gebaat.”

Trend
Prof. dr. G. Manenschijn, emeritus hoogleraar in Kampen, heeft de indruk dat het een trend is dat je geen gevoelens meer mag kwetsen. De taal moet dan maar aangepast worden aan subjectieve belevingen die mensen hebben. Zo blijft er volgens hem wel altijd een probleem, want er zijn genoeg andere geschiedenissen en voorvallen in de Bijbel die mensen kunnen kwetsen.

Verschillende aanwezigen deden een voorstel om de letters JHWH te laten staan en via een toelichting adequate benamingen te gebruiken, zoals de Aanwezige, de Levende, de Eeuwige. Prof. Beentjes wees echter op het gevaar dat dan de naam JHWH met Jahweh uitgesproken kan worden, wat voor de joodse partners godslasterlijk is. „Kun je dat risico van een godslasterlijke vertaling op je nemen?” zo vroeg hij zich af.

Anderen wezen op het onwerkbare in de praktijk wanneer doorsnee lezers uit de Bijbel lezen. Lijkt het voor sommigen niet op een afkorting, zoals de VPRO, zo vroeg één zich af.

Ds. N. ter Linden, hervormd predikant en auteur van de veel verkochte eigen bijbeluitgave ”Het verhaal gaat”, zei zelf geen moeite te hebben met de naam ”Heer”. „Ook de mannen en vrouwen in mijn omgeving niet.” „Ik weet echt niet wat anders. Ook bij andere namen blijft de mannelijke context van het Oude Testament toch overwegen. Als ik de Bijbel lees, doe ik dat ook op een vrouwelijke manier en ik voel me er wel bij. In de Godsnaam ”Heer” zit de connotatie van macht en heerschappij en ik ben daar zielsgelukkig mee. Dáárom lees ik dat Boek en ga ik naar de kerk.”