010712”Nederland begrijpt
weinig van Argentinië”

Het jongste boek over Argentinië kan op zijn minst enkele misverstanden die er in Nederland over Argentinië heersen wegnemen. Parool-journalist René ter Steege schreef op grond van zijn ervaring een publicatie over het Zuid-Amerikaanse land. Hij is er wel twaalf keer geweest. Dit jaar nog van 27 februari tot en met 25 maart om precies te zijn, vertelt hij in de kantine van het dagblad Het Parool in Amsterdam.

Argentinië is het land van herkomst van de verloofde van prins Willem-Alexander, Máxima Zorreguieta. Iedereen weet van de commotie die is ontstaan over het verleden van haar vader, Jorge Zorreguieta. Jorge Zorreguieta was eerst onderstaatssecretaris van Landbouw en vanaf 1979 staatssecretaris in het militaire regime dat van 1976 tot 1983 de dienst uitmaakte in het land.

Cultuurschok
Ter Steege kwam eind 1978 voor het eerst in Argentinië, een halfjaar na het wereldkampioenschap voetbal en ten tijde van de dictatuur. ”Iedere Europeaan die voor het eerst Argentinië bezoekt, krijgt een cultuurschok. Je verwacht namelijk een exotisch, typisch Zuid-Amerikaans land aan te treffen, waar het kleurrijk is en dat een tikkeltje gevaarlijk blijkt. Vergeet dat maar. Je ontmoet er heel formeel geklede Argentijnen en een ouderwetse hoffelijkheid die hier allang niet meer bestaat. Kortom, een Argentinië dat heel Europees aandoet en dat niet voldoet aan het heersende beeld van Zuid-Amerika.”

Argentinië richt zich in alles op Europa, omdat daar de voorouders vandaan kwamen. Je komt als het ware in een land dat een Europese uitstraling heeft. Wie 'Baires' voor het eerst ziet, krijgt dan ook op zijn minst associaties met Parijs, Madrid, New York en Londen, aldus Ter Steege.

Ballingen
Ter Steege vindt met name de stad Buenos Aires de moeite waard. Wie echt gaat trekken door het land, wat overigens maar weinig Nederlanders doen, vindt er zowel mondaine badplaatsen als een verpauperd en ook meer echt Zuid-Amerikaans platteland. Kortom, het verborgen en relatief onbekende Argentinië ontrafelt zich dan voor de ogen van de reiziger.

Argentijnen voelen zich Europeanen in ballingschap. ”Ze gedragen zich als een elitenatie op het zuidelijk Amerikaans halfrond. Ze laten dat tegenover de buurlanden blijken, uitgezonderd tegenover Uruguay, het buurland met eenzelfde historie dat bevolkt is door meer immigranten uit E uropa dan waar ook in Latijns-Amerika. Op die manier koesteren Argentijnen tegenover Zuid-Amerika een superioriteitscomplex en tegenover Europa een inferioriteitscomplex.”

Aanplakbiljetten
De Parool-journalist vindt Argentinië een fascinerend land en raakte er in de jaren zeventig door geboeid via de mode in Frankrijk om Argentijnse schrijvers te vertalen. ”Argentinië kent ook een paradox. Ondanks dat Europese imago kende het namelijk een totaal on-Europese, wrede dictatuur, zeer Zuid-Amerikaans van karakter en daardoor in tegenspraak met alles wat Europees is.”

Tijdens zijn eerste bezoek in 1978 merkte Ter Steege natuurlijk wel dat er iets mis was in Argentinië. De militairen waren net twee jaar aan de macht en lieten er geen misverstand over bestaan dat alles wat links was moest worden uitgeroeid. ”In die eerste jaren na de coup sprak ik in Argentinië met mensenrechtenactivisten en met familieleden van slachtoffers, onder wie de Dwaze Moeders. Op de straten zag je aanplakbiljetten met extreem rechtse kreten van de junta. We wisten in Europa al veel meer van de dictatuur dan de Argentijnen zelf. De verhalen hadden we gehoord van dissidenten, van slachtoffers die waren gevlucht en van Argentinië-experts. Verder speelde de onderdrukking zich vooral ondergronds af. Ogenschijnlijk was Argentinië, in tegenstelling tot buurland Chili, helemaal geen dictatuur zoals je die ook in Oost-Europa tegenkwam: grijs en grauw en met veel militairen op straat. In Argentinië was geen sprake van de sluier van een dictatuur. Er was daarentegen een zweem van normaliteit.”

Volgens Luis Moreno Ocampo, de aanklager van Videla in 1985, stond in 1976 ruim 95 procent van de Argentijnse bevolking achter de militaire staatsgreep van Videla. Het volk hoopte nagenoeg unaniem dat het leger orde en rust zou brengen in een land dat aan de totale chaos van Isabel Perón was overgeleverd. Maar toen eenmaal het masker van het militaire gezicht afviel, bleek pas welk een schrikbewind er feitelijk aan de macht was gekomen.

Berecht
De Argentijnen hebben het zichzelf nooit vergeven, zegt Ter Steege. ”Ze hebben de dictatuur verdrongen. Ook Jorge Zorreguieta heeft dat gedaan. Hij is daarin lang niet de enige. Miljoenen Argentijnen verdringen de dictatuur.”

Het beeld dat in Nederland van Argentinië bestaat, berust voornamelijk op datgene wat er tussen de jaren 1976-1983 is gebeurd. Fout, vindt Ter Steege. ”Dan doe je Argentinië tekort.” Zelf vindt hij het land boeiend vanwege de culturele smeltkroes. Het integratieproces van de verschillende culturen is zijns inziens in Argentinië beter verlopen dan in Noord-Amerika. Ook de manier waarop het verleden is verwerkt, verdient aandacht. Het is zeker niet zo dat de misdadigers van het Videla-regime nog vrij rondlopen. ”Alle kopstukken zijn berecht wegens schending van de mensenrechten (Videla in 1985) en zaten in de gevangenis totdat de toenmalige president Menem een algemene amnestie afkondigde en ze vrijuit gingen. Nu staan ze nog onder huisarrest. Ze lopen echt niet vrij rond, al denken wij dat soms.”

Afgelopen dinsdag nog is de Argentijnse oud-dictator Jorge Videla als eerste ex-dictator in Zuid-Amerika voor een rechter verschenen voor zijn rol bij de zogenoemde Operatie Condor. Onder deze codenaam spraken in 1975 de militaire machthebbers van Chili, Paraguay, Uruguay, Brazilië, Bolivia en Argentinië af samen te werken tegen linkse tegenstanders. De rechter is van mening dat de 75-jarige Videla deel uitmaakte van een ”criminele organisatie.” Hij heeft hem daarom onder voorlopige hechtenis geplaatst en heeft Videla's bankrekening geblokkeerd.

Momenteel gaat het economisch niet best met Argentinië. President Fernando de la Rúa, sinds 1999 aan de macht, heeft nog geen orde op zaken weten te stellen. Het land is vanwege de koppeling van de peso aan de dollar buitensporig duur geworden.

Middenklasse
Ook de enorme middenklasse, vanouds het kenmerk van Argentinië, heeft het moeilijk. Die middenklasse is altijd de ruggengraat van het land geweest, aldus Ter Steege, die in zijn boek telkens refereert aan de Zorreguieta's. De Zorreguieta's komen dan wel niet uit de allerhoogste laag van de bourgeoisie, maar wel uit de kringen van de zeer gegoede middenklasse.

Politiek gezien was die middenklasse trouwens nooit een garantie voor stabiliteit. ”In politiek opzicht is Argentinië altijd labiel geweest. Sinds 1930 roepen de burgers de militairen te hulp als ze dat nodig vinden. Er komt een staatsgreep en na verloop van tijd nemen de burgers het roer weer over. Men nam daar genoegen mee. Maar ook de burgerlijke politiek kent geen stabiliteit. De peronisten en de radicalen staan altijd op gespannen voet met elkaar. Dat is nu wel iets minder geworden.”

”De Argentijnen twijfelen enorm aan zichzelf en aan hun land. De boekwinkels liggen vol werkjes met de teneur: Als we zo goed zijn, waarom gaat het dan zo slecht met ons”, merkt Ter Steege nog op.

Beetgenomen
De verhouding tussen burgers en militairen in Argentinië was altijd redelijk tot goed, iets wat Nederlanders ten diepste niet echt kunnen begrijpen. Militairen consulteren altijd burgers voordat ze een coup plegen. Na 1983 is het leger geen factor van betekenis meer geweest in Argentinië. ”Men wil dit nooit meer. Men houdt generaals zoals Galtieri en Videla en admiraal Massera verantwoordelijk voor de excessen.” Hoewel de burgers aanvankelijk achter de coup stonden, zijn ze zich meer en meer ”beetgenomen” gaan voelen door de militairen.

Ter Steege legt uit dat Argentijnen het burgers niet kwalijk nemen dat ze hebben deelgenomen aan het militair bewind. ”Ze hebben geen vuile handen gemaakt en waren slechts technocraten.” Daarentegen is er een stroming, onder wie de Dwaze Moeders van de Plaza de Mayo, die vindt dat mensen zoals Zorreguieta moeten boeten. ”Zij betogen dat die mensen hebben meegeholpen bij de liberalisering van de economie. Dat heeft geleid tot het verval van de natie. En dat nemen ze Zorreguieta kwalijk. Het is dus een ideologisch verwijt.”

Ter Steege rondt zijn boek af met een hoofdstuk over Máxima, een typische porteña (inwoonster van Buenos Aires). Ze is opgegroeid in een apolitieke tijd, licht de schrijver toe. Máxima kreeg een uitstekende opleiding en ging, zoals zo veel Argentijnen, naar het buitenland om daar te werken. Ze heeft veel gereisd en rondgekeken en was beslist niet op zoek naar een prins die haar een droomwereld kon binnenleiden. Tijdens de eerste persconferentie van Willem-Alexander en Máxima zullen in Nederland al heel wat ideeën zijn bijgesteld. ”Hopelijk ook over Argentinië zelf.” Wellicht kan de bijlage van 21 pagina's die de bekende Latijns-Amerikadeskundige dr. Hans Vogel voor dit boek schreef, daarbij een handje helpen. Het is een beknopte geschiedenis van Argentinië.

Mede n.a.v. ”Land van herkomst. Argentinië en Máxima”, door René ter Steege; uitg. Van Gennep, Amsterdam, 2001; ISBN 90-5515-301; 208 blz.; 2e druk, 29,90.