Bevend voor paarse vadermoord

De uitslag van de statenverkiezingen kwam in Utrecht, waar de sociaal-liberalen gisteravond bijeen waren, toch nog onverwacht hard aan. Natuurlijk had iedereen die D66 een warm hart toedraagt gerekend op andermaal een fors verlies van de kiezersgunst. Maar stilletjes hoopten de doorgaans optimistische democraten dat het nog wel mee zou vallen. Dat deed het niet. „We zitten helaas aan de verkeerde kant van wat we gehoopt hadden”, zo duidde fractievoorzitter Th. de Graaf zijn eerste verkiezingsnederlaag als partijleider.

„Kennelijk dringt het D66-geluid nog steeds niet goed door in de ether”, concludeerde de sociaal-liberale leider. „De kiezer geeft ons een dunne basis”, zo verwees hij naar het feit dat de D66-fractie in de Eerste Kamer waarschijnlijk slechts vier van de zeven zetels overhoudt, wat voor een regeringsfractie uitermate gering is. „Maar deze uitslag is in de eerste plaats heel rottig, heel vervelend voor al onze statenleden.”

Terecht
Die laatste uitspraak van De Graaf is gezien de statistieken volledig terecht. Voor de derde achtereenvolgende keer verliest D66 op provinciaal niveau. In het topjaar 1991 scoorden de democraten met 116 statenzetels (15,6 procent van de stemmen) nog gelijk aan de VVD. Bij de statenverkiezingen van 1995 haalde D66 9,2 procent van de stemmen en moest als gevolg daarvan 48 van de 116 zetels inleveren.

Nu het aantal statenzetels voor de derde maal zakt, voelen de provincialen van D66 de machteloosheid. Zij weten zich overgeleverd aan de grillen van de landelijke mannetjesmakerij van de partij. Partijcoryfee Van Mierlo is verdwenen en tussenpaus Borst vergrijst op Volksgezondheid, al is ze nog steeds de tweede vice-premier. De nieuwe generatie –De Graaf als partijleider en fractievoorzitter en Van Boxtel als minister– moet zich politiek nog waarmaken tussen de grote broers van PvdA en VVD.

Baat bij paars
Tegelijkertijd maakt een toenemend aantal D66-leden zich zorgen over de positie van hun Tweede-Kamerfractie. Als kleinste coalitiefractie ziet zij de kiezersgunst steeds verder afnemen. De sociaal-liberalen zijn het er wel over eens dat de paarse coalitie baat heeft bij 'bruggenbouwer' D66. Maar steeds openlijker komt de vraag naar boven: Is paars ook goed voor D66? Bezorgt het geesteskind z'n vader niet meer ellende dan plezier?

„Paars is niet heilig”, liet partijleider Th. de Graaf weten in het recent verschenen nulnummer van een nieuw D66-periodiek. Gisteravond moest hij vaststellen dat D66 ten aanzien van de statenverkiezingen „stuivertje wisselde” met GroenLinks. Deze oppositiepartij kreeg erbij wat de kleinste regeringpartij ten opzichte van 1995 verloor. Veel D66-leden vragen zich af of een acute breuk met het kabinet en een overgang naar de oppositie voor hun partij niet heilzamer zijn dan het blijven steunen van de coalitie.

De Graaf was tijdens een campagnebijeenkomst afgelopen dinsdag duidelijk nog niet toe aan een acute breuk. „Wij hebben bewust niet gekozen voor de vrijblijvende luwte van de oppositie”, zei hij toen. Hij herhaalde dat gisteravond nog sterker: „Wij zijn niet geboren voor de oppositie. We blijven wie we zijn, al slaat dat de ene keer beter aan dan de andere.”

Eminente punten
De D66-leider herinnerde zijn partijleden eraan dat in het regeerakkoord een aantal voor D66 „eminente punten” is opgenomen die nog op uitvoering wachten. Het gaat daarbij vooral om invoering van het referendum en de gekozen burgemeester. Overigens wordt de uitvoering van die staatsrechtelijke vernieuwingen onzekerder nu de D66-fractie in de Eerste Kamer sterk zal verkleinen.

Toch zijn er genoeg signalen dat ook De Graaf in politiek Den Haag op zijn strepen zal gaan staan. In de afgelopen verkiezingscampagne maakte hij nog eens glashelder dat het voor zijn partij onverteerbaar is wanneer wordt bezuinigd op volksgezondheid, onderwijs of milieu. Bovendien waarschuwde hij zijn collega's van PvdA en VVD eerder deze week om het kleinere D66 niet te bagatelliseren.