„Rampen horen nu eenmaal bij Rusland”

„Het leven kan niet slechter worden dan het de afgelopen tijd voor ons is geweest”, zei de Moskouse gepensioneerde Svetlana Sergejevna precies een jaar terug. „Ik hoop dat er onder Poetin iets zal veranderen.” Deze uitspraak van Sergejevna stond symbool voor de gevoelens en de hoop op een beter leven van heel wat Russen aan de vooravond van het nieuwe millennium, nu een jaar geleden.

Door drs. K. F. Onwijn

Op dat moment, oudjaar 1999, was geheel onverwachts de Russische president Boris Jeltsin afgetreden. En vrijwel iedereen in Rusland was ervan overtuigd dat dit het einde zou betekenen van het tijdperk van rampspoed dat Rusland sinds de val van het communisme in zijn greep had.
Volgens velen was president Jeltsin toen de verpersoonlijking van Ruslands ellende van de voorliggende tien jaar. Tijdens zijn bewind was een groot deel van de bevolking aan de bedelstaf geraakt. Bovendien was het land onder Jeltsin in de greep gekomen van misdaad, terrorisme en oorlog. Zo vonden in 1999 meer dan 300 burgers de dood bij bomexplosies in verschillende Russische steden en vielen er tienduizenden dodelijke slachtoffers in de Tsjetsjeense oorlogen.

Krachtige uitspraken
De door Jeltsin aangewezen kroonprins Vladimir Poetin daarentegen vertegenwoordigde bij de Russische bevolking de hoop voor een betere toekomst. De uit het niets tevoorschijn gekomen voormalige KGB-agent wist met zijn korte maar krachtige uitspraken al snel veel Russen te bekoren. Hij zou Rusland weer veiligheid geven, welvarend maken en terugzetten op de wereldkaart. En inderdaad geloofden de Russen massaal deze nieuwe leider, die overigens door Jeltsin persoonlijk aan de macht was geholpen.
De Russen maakten zich dan ook tijdens de vorige jaarwisseling op voor een nieuw begin, een schone lei. En inderdaad, de eerste helft van 2000 verliep opvallend goed voor Rusland. Voor een groot deel stond deze periode in het teken van de verkiezing van de nieuwe leider, waarbij iedereen zijn best deed zich als loyaalste aanhanger van Poetin te profileren.
Tegelijkertijd leek het alsof er in Rusland opeens minder misdaad, terrorisme en oorlog voorkwam. Dit kwam echter grotendeels doordat de Russische media opvallend minder aandacht besteedden aan deze thema’s; die zouden de populariteit van de nieuwe president alleen maar verstoren. Des te meer aandacht kregen Poetins plannen om de Russische staat te versterken. De presentatie daarvan ging gepaard met een ongekend optimisme.
Eindelijk zouden de potentaatjes in de Russische provincie, de gouverneurs, hard aangepakt worden. Ook de door velen gehate rijkste Russische zakenlieden kwamen onder Poetins vuur te liggen, terwijl tegelijkertijd de economie opbloeide als nooit tevoren. Dat dit laatste voornamelijk te danken was aan de hoge olieprijs op de wereldmarkt werd daarbij minder benadrukt. Het leek met Rusland beter dan ooit te gaan en dit keer zou het écht goed komen. Er was dus reden genoeg voor de modale Rus om deze zomer eindelijk met een gerust hart op vakantie te gaan.

Bom
Juist op dat moment, begin augustus, ontploft er een bom in Moskou, waarbij tientallen mensen om het leven komen en er meer dan honderd gewond raken. De explosie doet zich voor op een van de populairste plaatsen in het centrum van de Russische hoofdstad op het moment van de dag dat er zich de meeste mensen bevinden. Rusland is geschokt. Hoe kon dit gebeuren? Is het dan toch niet veiliger geworden onder Poetin? Hoewel er direct verdachten worden opgepakt en er gesproken wordt over Tsjetsjeense connecties, is nog steeds niemand officieel in staat van beschuldiging gesteld.
De eerste doden zijn nog maar net begraven of een nieuwe ramp meldt zich. In de Barentszzee is de Russische kernonderzeeër Koersk gezonken en het is onduidelijk of de bemanning is gered. Hoewel de bevolking aanvankelijk nog weinig aandacht schenkt aan de schaarse berichtgeving in de Russische media, verandert dit snel als blijkt dat de situatie veel ernstiger is dan de Russische autoriteiten aanvankelijk hadden toegegeven.
Vooral de late reactie van nieuwe held Poetin en de nalatigheid van de autoriteiten bij het opvangen van de familieleden van de bemanning wekt grote woede en teleurstelling bij de Russen. Velen trekken de conclusie dat er eigenlijk helemaal niets veranderd is in Rusland sinds het aantreden van hun nieuwe president.
Sterker nog, de tijden van partijleider Brezjnev lijken weer te zijn teruggekeerd. Want logen de Russische autoriteiten toen ook niet consequent hun bevolking voor? Alle mooie regeringsverklaringen over reddingskansen ten spijt, is de gehele 118-koppige bemanning waarschijnlijk al de eerste dag om het leven gekomen zonder dat reddingswerkers ook maar een vinger naar hen hebben uitgestoken.

Staatsgreep
Als klap op de vuurpijl vliegt eind augustus ook nog eens de Moskouse Ostankino-televisietoren in de brand. Hierdoor blijven de inwoners van de Russische hoofdstad en de omliggende provincie dagenlang verstoken van televisie-uitzendingen en sommigen zelfs wekenlang. Niet weinigen denken te maken te hebben met een staatsgreep, omdat bij eerdere omwentelingen de televisie ook uitviel of de uitzending werd beperkt tot één programma.
Bij de brand komen drie mensen om het leven tijdens reddingswerkzaamheden, deels te wijten aan het uitblijven van officiëlele instructies. En de televisietoren, de hoogste van Europa en eens de trots van Rusland, raakt bijna onherstelbaar beschadigd. Het vertrouwen van de Russische bevolking in de autoriteiten bereikt dan ook een absoluut dieptepunt en van de hoop en het optimisme waarmee de Russen het nieuwe millennium begonnen zijn, is weinig over.
Maar ondanks de schade die zijn imago de afgelopen zomer onder de bevolking heeft opgelopen, blijft president Poetin nog steeds Ruslands populairste politicus. Want, zo redeneert de Rus, dergelijke rampen zouden ook onder andere politici zijn gebeurd. Ze horen nu eenmaal bij Rusland. „Dat is ons lot en daar moeten we in berusten”, luidt een veelgehoorde verklaring.