Ethisch reveil moet
vanuit bekering komen

Oud-premier Van Agt schrok bij zijn terugkomst in Nederland van de verloedering die er gaande is. Daarom riep hij recent (opnieuw) op tot een ethisch reveil. Maar wat is daar voor nodig? Bovenal een besef van de werkelijkheid van de erfzonde en een besef van de noodzaak van bekering, vindt prof. dr. B. Kamphuis. God erbuiten houden is onmogelijk.

„Haal jij de jongens even af van het station? Het is al zo laat.” Natuurlijk doe ik wat mijn vrouw vraagt. Ik denk wel even: Is dat nou echt nodig? Maar ik kan haar geen ongelijk geven. Ook in het schijnbaar zo rustige Kampen is het niet altijd meer veilig. Er zijn al te veel mensen lastiggevallen en mishandeld op vrijdag- of op zaterdagavond. Het is toch maar beter om even de auto te pakken.

Nederland verloedert en we krijgen er allemaal mee te maken. Als je met de trein reist, moet je haast vechten om erin te kunnen komen, of eruit. In het verkeer is de voornaamste regel vaak dat de brutaalste wint. In de media lijk je nauwelijks te kunnen scoren zonder vloeken of seks in de programma's. Zinloos geweld gaat maar door, ondanks de publieke verontwaardiging erover. Ieder kent de voorbeelden.

Spreek maar eens met buitenlanders die na lange tijd Nederland weer bezoeken. „Wat is hier eigenlijk aan de hand?” vragen ze je. Ze kenden Nederlanders als toch wel aardig fatsoenlijke en vriendelijke mensen. Maar ze weten vaak niet wat ze hier terugzien. Het klimaat is in een aantal jaren tijd grondig veranderd.

Ommekeer
Ook ex-premier Dries van Agt heeft dat gemerkt, na een tijd in het buitenland te hebben doorgebracht. Hij is geschrokken van wat hij hier terugvond. En hij heeft de moed gevonden dat aan de kaak te stellen. Wij hebben een nieuw ethisch reveil nodig, zo heeft hij de laatste tijd herhaaldelijk betoogd. De cultuur van verruwing moet doorbroken worden.

Het gaat Van Agt daarbij echt om ethiek en niet alleen maar om etiquette. Dat wil zeggen: het gaat hem maar niet alleen om een paar fatsoensregels voor de onderlinge omgang. Nee, hij roept op tot een spirituele ommekeer. Hij stelt ook de slordige manier waarop met leven en dood wordt omgesprongen aan de kaak. Je kunt je van Van Agt niet afmaken als van een fatsoensrakker en meer niet. Daarvoor heeft hij te diepgaand nagedacht over dat nieuwe ethisch reveil.

Het gaat mij in het vervolg dan ook niet om kritiek op Van Agt. Het gaat me om een verder doordenken van de problematiek die hij aan de orde heeft gesteld. Waar komt de verloedering van Nederland vandaan? Hoe moet die doorbroken worden? Wat zijn de voorwaarden voor een nieuw ethisch reveil?

Secularisatie
Nederland is een vergaand geseculariseerd land. Geloof en kerk spelen nauwelijks meer een rol in het openbare leven. Zeker sinds 'paars' aan de macht is, lijkt godsdienst als een factor van betekenis in onze samenleving te hebben afgedaan. Er wordt geleefd en gehandeld en gedacht alsof er geen God is.

In deze samenleving wordt nu gevraagd om een nieuwe bezinning op normen en waarden. Dat doet niet alleen een christen-democraat als Van Agt. Het gebeurt ook van liberale en socialistische zijde, al zal men het daar niet zo gauw hebben over een nieuw ethisch reveil. Maar de vraag is: Waar moeten die normen en waarden vandaan komen? Zijn ze er nog wel voor onze samenleving?

„Als er geen God is, dan is alles geoorloofd.” Dat is de bewering van Iwan Karamazow in Dostojewski's ”De gebroeders Karamazow”. Op beklemmende wijze laat dit boek de waarheid van die stelling zien in de geschiedenis van de moord op vader Karamazow. Met deze roman van meer dan een eeuw geleden (1880) grijpt Dostojewski vooruit op onze discussies over normen en waarden en ethisch reveil. Je kunt van hem leren dat het onmogelijk is het geloof in God buiten deze discussies te houden.

„De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God. Zij bedrijven gruwelijke en afschuwelijke misdaden, niemand is er die goed doet.” Nog veel langer geleden schreef David deze woorden (Psalm 14:1). Zonder God schrompelt de moraal weg. Dat betekent dat christenen een geweldige verantwoordelijkheid hebben in de discussie over een ethisch reveil, de verantwoordelijkheid om de naam van God in deze discussie ter sprake te brengen.

Bekering
Er zit trouwens ook nog een andere kant aan. Paulus laat zien dat de woorden van Psalm 14 ons allemaal aangaan (Romeinen 3:11). Daarom kun je als christen niet aan de kant gaan staan als het gaat over de verloedering van onze samenleving. Een houding van 'zie je nou wel, dat komt ervan' past ons niet. Het kwaad begint bij onszelf, bij ons eigen hart. De overwinning van het kwaad zal ook daar moeten beginnen, door Gods genade.

Juist gereformeerde christenen kunnen daarvan weet hebben. Nergens wordt indringender de diepte van het kwaad onder woorden gebracht dan in de gereformeerde belijdenis. Allemaal zijn wij van nature onbekwaam tot iets goeds en geneigd tot alle kwaad. Daarom kunnen wij zelf nooit buiten schot blijven in deze discussie. Wij staan niet buiten het verval van normen en waarden in onze samenleving. Bekering is noodzakelijk, niet maar voor de anderen, maar voor ieder van ons persoonlijk.

Realistisch
Dat leert ons ook realistisch te blijven. Een nieuw ethisch reveil is sneller uitgeroepen dan verwerkelijkt. We zijn er niet met het oppoetsen van oude regels van fatsoen en moraal, met wat stille tochten en met de kreet „De maatschappij, dat ben jij”. De verbanden waarom het hier gaat liggen veel breder, en de oorzaken dieper.

Kortom: Van Agt heeft gelijk met zijn oproep. Maar wil die oproep wat uitwerken, dan moet er veel meer ter sprake komen: de secularisatie van onze samenleving en van onze overheid, de verschrikkelijke werkelijkheid van de erfzonde, de noodzaak van bekering. Geve God dat daarvoor de ogen opengaan.

De auteur doceert dogmatiek aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) te Kampen.