Kerk mag geen
wit eilandje zijn

De reformatorische kerken verdwijnen in snel tempo uit de grote stad. Over deze 'vlucht naar de Veluwe' moeten we niet laconiek doen, vindtBart Wallet. „In de steden is de kerk op de frontlinie van onze cultuur werkzaam.”

Paul Scheffer heeft met zijn essay ”Het multiculturele drama”, dat in NRC Handelsblad werd gepubliceerd, een discussie van nationale proporties weten te ontketenen. Tal van politici, opinie-leiders en wetenschappers hebben hun mening ten beste gegeven over de multiculturele samenleving, die Nederland meer en meer wordt.

Het is opvallend dat een christelijke bijdrage in dit debat ontbreekt. Terwijl het toch niet om een geringe zaak gaat. Het wordt hoog tijd dat de gereformeerde gezindte zich erop gaat bezinnen welke plaats zij in de aanstaande multiculturele samenleving zal innemen.

Want het proces gaat zeker niet aan ons voorbij. Nu al telt Nederland zo'n 1,5 miljoen allochtonen en dat zal volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2015 opgelopen zijn tot 2 miljoen, zo'n 12 procent van de Nederlandse bevolking.

Grote steden
Wat dit betekent, zien we als we naar de vier grote steden kijken. Over vijftien jaar zal de helft van de bevolking allochtoon zijn. Over tien jaar zal in de 45 Nederlandse steden de meerderheid van de schooljeugd van allochtone afkomst zijn.

In zijn essay constateert Scheffer dat de integratie van deze etnische minderheden moeizaam verloopt, terwijl de regering deze problematiek niet voldoende lijkt te peilen. Het overheidsbeleid, dat streeft naar een multiculturele samenleving, zou volgens Scheffer de basis onder onze samenleving wegnemen en daarmee de toekomst van ons land in gevaar brengen.

De reacties op Scheffer zijn minder somber: de integratie heeft zijn tijd nodig, maar er zijn voldoende tekenen dat het de goede kant op gaat.

In zowel Scheffers essay als in de reacties is het vertrekpunt de multi-etniciteit van onze samenleving. De discussie gaat over de manier waarop hieraan gestalte wordt gegeven: door het dominerende multiculturele ideaal of door een meer eenduidige nationale identiteit. Waar we ook voor kiezen, het is een feit dat Nederland een land is geworden met een behoorlijke veelkleurigheid aan culturen. Hiermee worden we ook als gereformeerde gezindte geconfronteerd en in het belang van de boodschap die we voorstaan is het zaak dat we hierover tijdig hebben nagedacht.

Stadsproblematiek
Dat we dit debat niet zomaar naast ons neer kunnen leggen, bewijst de situatie in de grote steden wel. De afgelopen decennia hebben een forse teruggang laten zien in het aantal kerken van gereformeerd belijden, zoals onlangs nog bleek uit een artikel van C. S. L. Janse in deze krant. En de kerken die overgebleven zijn, leiden over het algemeen geen bijzonder florissant bestaan. Nog regelmatig horen wij dat kerken in de grote steden opgeheven of gefuseerd zijn.

Hoe dit komt? Het lijkt erop alsof niemand er schuld aan heeft. „Want”, zo zegt men, „je kunt het toch niet helpen als de jongeren verhuizen?” De kerken vergrijzen en krimpen in, fuseren en verdwijnen. En zo verdwijnt de kerk schijnbaar zonder al te veel pijn uit het hart van de stad. Zal over vijftien jaar de reformatorische studentenvereniging CSFR als enige gereformeerde organisatie in de stad zijn overgebleven?

In de steden is de kerk op de frontlinie van onze cultuur werkzaam. Hier komt het erop aan om de blijde boodschap van redding voor verloren mensen door het zoenoffer van Jezus Christus direct en concreet te vertolken. Hier wordt van de kerk een helder woord en een duidelijke daad verwacht. Als we ervan overtuigd zijn dat het de moeite waard is dat dit gereformeerde geluid gehoord blijft worden, dan moeten we met elkaar grondig nadenken over de toekomst van de reformatorische kerken in de grote steden.

Het is daarom een goede zaak dat zowel in de kring van de Gereformeerde Bond als in de Christelijke Gereformeerde Kerken bezinning plaatsvindt op de grote-stadsproblematiek. Bij deze bezinning moet het multi-etnische karakter van de steden nadrukkelijk verwerkt worden. Willen we kerk zijn voor de hele stad, dan moet de kerk geen wit eilandje te midden van een gekleurde stad willen zijn.

Dat betekent dat, willen de reformatorische kerken met hun radicale boodschap in de steden blijven, ze multicultureel moeten worden. We zien dat het vooral de evangelische gemeenten zijn die ingang weten te krijgen tot etnische minderheden. Maar als we overtuigd zijn van de waarde van de gereformeerde traditie, dan zullen we ook zelf ons op de minderheden moeten richten.

Wat dit concreet betekent? Ik denk dat we daarvoor veel kunnen leren van de gereformeerde kerken die dankzij ons zendingswerk ontstaan zijn, in KwaNdebele, Irian Jaya, Torajaland, Venda of Nigeria. We moeten het zendingswerk steeds meer als een wederzijds leerproces gaan zien. Wat betekent het in die respectievelijke culturen om gereformeerd te zijn? Wat is de betekenis en de waarde van het reformatorische belijden in een niet-Europese context? Dat kan ons helpen om helder zicht te krijgen op de kern van onze traditie èn op de manier waarop we die naar onze allochtone buren kunnen communiceren.

Multiculturele ideologie
De stadsproblematiek laat duidelijk het belang zien van een grondige bezinning op het verschijnsel ”multiculturele samenleving”. Deze bezinning moet echter niet beperkt zijn tot de steden en tot de kerken. We zullen er allemaal in toenemende mate mee geconfronteerd worden. Daarom moet de bezinning breder getrokken worden. Ik denk dat de christelijke politieke partijen hierin een voortrekkersrol kunnen spelen. Het samenlevingsvraagstuk is bij uitstek iets waarmee de politici en de wetenschappelijke bureaus van de partijen mee bezig zijn.

Een grondige christelijke positiebepaling is dan ook in eerste instantie van die kant te verwachten. Daar is ook de expertise en de kennis om het multiculturele ideaal van de regering te doorlichten. Want in hoeverre zit daar het postmoderne relativisme achter? En: wat zou een constructieve christelijke visie op de multi-etniciteit van onze samenleving zijn? En: hoe moeten we de toekomst van de gereformeerde gezindte in een multiculturele samenleving zien?

Want het lijkt erop dat we de gevolgen van het multiculturalisme van de regering spoedig gaan ondervinden. Nu al, zo stelt Scheffer in zijn essay, wil de staatssecretaris voor cultuur een strafkorting opleggen aan culturele instellingen die etnische verschillen niet voldoende verdisconteren. Als deze lijn wordt doorgezet, kunnen heel wat christelijke instellingen, zoals scholen, hiermee te maken krijgen. Vandaar dat een goede nota waarin het regeringsideaal wordt gepeild, de gevolgen worden aangegeven en een positief en realistisch alternatief wordt geboden, van betekenis kan zijn.

Doelgericht
Het is duidelijk: het vraagstuk van de multiculturele samenleving raakt zozeer de toekomst van ons land, dat we er als gereformeerde gezindte niet omheen kunnen. We moeten naar wegen zoeken om in deze veranderde context onze eigen identiteit vorm te geven en onze boodschap doelgericht te verkondigen. Want deze boodschap is dat absoluut waard!

De auteur studeert geschiedenis en Hebreeuws aan de Universiteit van Amsterdam en is landelijk praeses van de reformatorische studentenvereniging CSFR.