Geen Templeton
voor calvinisten

Een overtuigd PSP'er vergeleek vroeger bij de jaarlijkse uitreiking een koninklijke onderscheiding steevast verachtelijk met een kroonkurk. Dat is een metalen plaatje dat een fles van boven volkomen afsluit. Sommige principiële idealisten zijn liever arm, vrij en zelfstandig dan rijk of geëerd. Zij schuwen zelfs schijnbare afhankelijkheid als een besmettelijke ziekte. Zo weigerde rechtbankpresident mr. J. Mendlik uit Rotterdam in 1997 een onderscheiding. Hij vreesde dat het lintje een koppeling zou leggen met zijn functioneren als rechter. Mogelijk zag hij acceptatie als aantasting van zijn onpartijdigheid.

Is het een eer om mee te profiteren van de lintjesregen of zoiets als de Templetonprijs te krijgen? Het antwoord hangt mede af van iemands visie op degene op wiens gezag het eerbewijs wordt uitgereikt. Een eerlijke atheïst toont geen belangstelling voor een bedrag op de bank ter beloning van een actie ter bevordering van „vooruitgang in de godsdienst.” Een verstokte anarchist heeft geen interesse in een koninklijke medaille. Iemand met liefde voor het Huis van Oranje denkt er anders over.

Het toekennen van een geldbedrag of eerbewijs zegt iets over degene die zich ziet onderscheiden. Elke prijs of onderscheiding heeft een afzender. Als de Cubaanse leider Fidel Castro of de Iraakse president Saddam Hussein iemand eert, trekken omstanders hun neus op voor zo'n onderscheiding. Wegens de kennelijk bestaande spirituele binding met zo'n dictator. Eind 1998 benoemde paus Johannes Paulus II de rechtsgeleerde jonkheer prof. dr. F. Alting von Geusau tot commandeur in de Orde van de heilige Gregorius de Grote. Een paar maanden eerder zag prof. dr. R. de Moor uit Tilburg zich bevorderd tot commandeur. Orthodoxe protestanten stellen doorgaans geen prijs op zo'n reputatie.

Er bestaan tal van onderscheidingen en allerlei prijzen. Jaarlijks reikt een stichting de P. C. Hooftprijs uit. Via de Prix de Rome kunnen jonge kunstenaars studeren. Mondiaal gezien zijn de jaarlijks uitgeloofde Nobelprijzen bekend. Onderscheidingen, gepaard met forse geldbedragen voor hen die in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft.

De steenrijke Britse zakenman John Templeton stelde in 1972 een prijs in. Personen die bijzondere verdiensten hebben op het gebied van natuurkunde, scheikunde, geneeskunde, letterkunde, vrede en economie lopen kans een Nobelprijs te ontvangen. De Engelsman vindt dat godsdienst daarbij op een oneerlijke manier over het hoofd wordt gezien. Daarom zette hij de zaak recht via het instellen van een prijs voor vooruitgang in de godsdienst. Al snel was er sprake van overlapping. De eerst onderscheiden winnaar was de bekende moeder Teresa. In 1979 kreeg zij de Nobelprijs voor de vrede.

De Templetonprijs biedt materiële, monetaire compensatie voor de inspanningen van de ontvanger. Maar hij dient vooral om de winnaar door toekenning voor het voetlicht te halen, zodat hij of zij, vaak voor de eerste keer, gelegenheid krijgt de essentie van ideeën en activiteiten te delen met een breed en deskundig gehoor.

De jury let in de eerste plaats op originaliteit. Ook het onderscheid tussen het 'zuiver' godsdienstig en het humanitair karakter van iemands bezig zijn, is van belang. Als laatste criterium voor de commissie van beoordeling geldt of het werk van de genomineerde resulteert in een belangrijke toename van menselijke liefde tot en begrijpen van God. En de prijs is bedoeld om mensen die daarmee bezig zijn aan te moedigen.

De meeste mensen in Nederland zullen niet weten of Freeman Dyson rijk of arm is. Een miljoen dollar is een leuk bedrag. Toch zou een rechtgeaard calvinist waarschijnlijk bedenkingen moeten koesteren bij de toekenning van zo'n eerbewijs. Want de achtergrond van de onderscheiding is niet het bevorderen van de ware, bijbelse religie. Onderstreping van de uniciteit van het christelijk geloof en aanprijzing van de enige Weg tot zaligheid door het geloof in Jezus Christus met uitsluiting van alle andere bedenksels, lijkt geen aanbeveling te vormen.

De prijs bedoelt mensen te helpen bij het beschouwen van de „oneindigheid van de Universele Geest” die nog altijd bezig is met het scheppen van melkwegstelsels en van al het levende. De bewoners van deze aarde zouden meer opmerkzaam moeten zijn op de onderscheiden manier waarin de Schepper Zichzelf naar verschillende mensen toe openbaart. „Wij hopen dat alle godsdiensten meer dynamisch en inspirerend mogen worden”, zegt de initiatiefnemer. En hij hoopt op uitbreiding van de aandacht voor geestelijke krachten boven natuurkundige wetenschap. „Wij hopen dat iedereen wil studeren op en werken aan persoonlijke geestelijke groei en vooruitgang.” De jury dient geen syncretisme te bevorderen. En eenheid van diverse denominaties in de zin van een wereldwijde oecumene vormt geen doel. Maar het gaat er wel om het begrip voor „de weldaad van de verscheidenheid” aan te moedigen.

Behalve de rooms-katholieke moeder Teresa zag ook de baptistische, Amerikaanse opwekkingsprediker Billy Graham zich vereerd met de prijs. En de Russische schrijver Alexander Solzjenitsyn. Maar ook de Belgische kardinaal Suenens. En aan Dyson kende de jury het eerbewijs toe omdat hij zich zo inzet om te betogen dat wetenschap en religie moeten samenwerken om een einde te maken aan de grote ongelijkheid in de moderne wereld. „Wetenschap en godsdienst zijn twee ramen waar mensen door kijken om te proberen het grote universum hierbuiten te begrijpen, om te proberen te begrijpen waarom we hier zijn. Beide visies zijn eenzijdig, geen van beide is compleet”, aldus de kernfysicus.

Wie dit alles overweegt, komt gemakkelijk tot de conclusie dat de hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad niet in aanmerking komt voor de Templetonprijs. En dat hij daar vanuit zijn principe ook niet over hoeft te treuren. En verder is het nog maar de vraag of spirituele vooruitgang –wat dit ook zou mogen inhouden– met geld valt te belonen.