Zwart schaap, omkoping en twijfels”

LELYSTAD – Onderzoeksinstituut ID-Lelystad twijfelt niet aan de bloedmonsters uit Kootwijkerbroek. Twee onafhankelijke tests bevatten overduidelijk het mkz-virus. Desondanks zitten de boeren uit het Veluwse dorp nog steeds zo vol vragen over ”het geval” dat ze de ruiming van 90.000 gezonde dieren op 229 bedrijven fel van de hand blijven wijzen. De problemen in Kootwijkerbroek zijn nog lang niet opgelost.

Gistermiddag toog een delegatie van vijf veehouders uit Kootwijkerbroek naar ID-Lelystad in de hoop meer duidelijkheid te krijgen over de gang van zaken rond het uitbreken van mkz op één bedrijf in het dorp. Over de op 29 maart vastgestelde ziekte leven zoveel twijfels dat de meeste boeren niet geloven dat er in Kootwijkerbroek echt sprake is van mond- en klauwzeer.

De veehouders vinden het onder meer vreemd dat de zeer besmettelijke ziekte niet op andere bedrijven is uitgebroken. Dat geldt zeker voor het tweede bedrijf van de gewraakte veehouder in Wekerom, waar de boer regelmatig kwam.

Lammernieren
De onduidelijkheden vormen een goede voedingsbodem voor een uitgebreide geruchtenstroom. Deze betreft allereerst de betrokken kalverhouder, die oorspronkelijk niet uit het dorp afkomstig is. Het zou bijvoorbeeld gaan om een dubieus persoon die vanwege financiële problemen de ziekte opzettelijk heeft veroorzaakt om in aanmerking te komen voor de overheidsvergoeding. Volgens de verhalen is de veehouder in het buitenland ondergedoken. De locaties lopen uiteen van Polen, Frankrijk tot Zuid-Afrika. Volgens de burgemeester van Barneveld is de man echter op zijn advies „op vakantie” om problemen te voorkomen.

Ook over ID-Lelystad, dat de door de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees (RVV) aangeleverde bloedmonsters op mkz onderzoekt, doen allerlei verhalen de ronde. Uit verschillende officiële tests zou blijken dat er geen sprake is van mkz, maar alleen op grond van een niet door de Europese Unie erkende test zou de ziekte zijn vastgesteld. Verder gaat bijvoorbeeld het gerucht dat ID-Lelystad monsters per ongeluk heeft verwisseld.

Gistermiddag probeerde ID-Lelystad opening van zaken te geven. „Twee van elkaar onafhankelijke monsters bevatten het virus”, benadrukt mkz-onderzoeksleider drs. E. van Rooij. „Op 21 maart kregen we het eerste monster. In eerste instantie gaf de gewone test geen duidelijk beeld. De oorzaak was dat we bij het kweken van de cellen gebruikmaakten van varkensnieren. Een niet door de EU erkende test gaf echter wel een positieve uitslag, ofwel, er is sprake van mkz.”

Inmiddels kwam er informatie uit Engeland dat ook daar het kweken op varkensnieren niet goed ging en dat daarom was overgestapt op nieren van lammeren. Bij ID-Lelystad leidde de nieuwe kweek op lammernieren op 27 maart al een dag later tot een positieve uitslag. Een dierproef waarbij verdacht materiaal in een rundertong werd ingespoten, gaf hetzelfde resultaat. „Achteraf gezien hebben we met het kweken met varkensnieren dus tijd verloren.”

Een op 22 maart ingestuurd monster gaf hetzelfde patroon te zien, met als resultaat eveneens een positieve uitslag. Bij een derde inzending van kalverkoppen op 25 maart was geen sprake van duidelijke uiterlijke verschijnselen. De twee positieve monsters waren genoeg om mkz in Kootwijkerbroek vast te stellen, aldus van Rooij.

Fouten
In de monsters zat het zogenaamde type O-virus dat ook bij de andere besmette bedrijven in ons land was aangetroffen. Of het helemaal om hetzelfde virus gaat, heeft ID-Lelystad niet uitgezocht, maar volgens Van Rooij kunnen er altijd kleine variaties zijn. De kritiek dat er bij de analyse fouten zijn gemaakt of zelfs frauduleus zou zijn gehandeld, wijst hij scherp van de hand. „Dat is flauwekul. Wij hebben er geen enkel belang bij om onze reputatie op het spel te zetten. Bovendien werken wij met uitgebreide internationale protocollen.”

Wel kan bij het ene ziektegeval het mkz-virus veel sneller worden aangetoond dan bij het andere. „Het gaat om een erg grillig virus dat de ene keer wel duidelijke ziektesymptomen geeft en een andere keer niet.” Maar dat er ten onrechte mkz wordt vastgesteld, acht Van Rooij uitgesloten. „In feite is het aantonen dat het virus niet in een monster zit, lastiger dan het omgekeerde. Bij een positieve uitslag is er altijd sprake van mond- en klauwzeer. Er is geen tussenweg. Een monster bevat het virus wel of niet.”

Dat de veehouders uit Kootwijkerbroek met veel vragen zitten, kan onderzoeksdirecteur dr. ir. A. Bianchi van ID-Lelystad zich goed voorstellen. „Maar dat heeft te maken met het voortraject en niet met ons werk. Wij zijn verantwoordelijk vanaf het moment dat de monsters binnenkomen tot en met de uitslag. En daar staan wij voor in.”

De kritiek dat het virus niet op een tweede bedrijf is aangetroffen, zegt volgens Van Rooij niets. „Dat betekent niet dat het eerste geval er dan ook niet zou zijn geweest.” Onderzoeksdirecteur Bianchi stelt dat het zeker mogelijk is dat een uitbraak zich beperkt tot één bedrijf. „De kern van het probleem in Kootwijkerbroek is dat de uitslag niet wordt geaccepteerd. Men heeft allerlei twijfels gezaaid en die hebben op hun beurt gezorgd voor veel commotie. Ze willen het niet geloven en daarom wordt er veel gespeculeerd.”

Vervolgschade
Na afloop van de twee uur durende bijeenkomst toont de delegatie uit Kootwijkerbroek zich verre van overtuigd. „Het gevoel van twijfel blijft”, verwoordt G. Broekhuizen de stemming. De pijn zit 'm niet zozeer in de manier van werken in het laboratorium in Lelystad, zegt hij. „Ik ben best overtuigd van de kwaliteit van de testen en geloof niet dat ze hier de zaak bewust verdoezelen.”

Zijn collega Van den Brink is stelliger. „We weten bijna zeker dat er geen mkz in ons dorp is.” Wat hem betreft is de informatiesessie „een beetje een verloren middag, al hebben we op zich een goed gesprek gehad.” Ook ID-Lelystad kan volgens hem op een aantal vragen geen afdoende antwoord geven. „Ze weten bijvoorbeeld niet precies om wat voor type virus het in Kootwijkerbroek gaat. Zo zijn er meer vaagheden.” De boeren zullen hun vragen exact formuleren en hebben de belofte van ID-Lelystad dat er antwoord komt voor zoverre het zaken van het onderzoeksinstituut betreft.

Kootwijkerbroek wil volledig inzicht in de gang van zaken. „Komt er duidelijkheid en eerlijkheid, dan leggen we ons daarbij neer. Maar van helderheid is nu nog lang geen sprake”, zegt Van den Brink. Volgens de boeren zijn er „aanwijzingen” dat er mkz „in het dorp is uitgezet.” Hoe dan precies, door wie en met welk doel, daar liet de delegatie zich gisteren niet over uit. „De verdenkingen zijn sterk op langere termijn. Meer zeg ik er niet over. We moeten geen verkeerde verwachtingen wekken”, aldus Van den Brink.

De boeren in het Veluwse dorp zien het liefst dat de ruimingen worden gestaakt zolang het in hun ogen sluitende bewijs niet is geleverd. Van den Brink erkent dat dat niet zo gemakkelijk gaat. „Gerechtelijke procedures duren lang.” Toch weigert hij zich erbij neer te leggen. „We gaan door, ook al dreigt het voor ons vee te laat te worden. Maar als we gelijk krijgen, kunnen we achteraf alsnog vervolgschade claimen.”

Frauduleus handelen
Viroloog dr. S. Barteling vindt het belangrijk dat er „klaarheid” in de zaak Kootwijkerbroek komt. „De boeren moeten duidelijkheid krijgen dat hun bedrijven niet voor niets zijn geruimd. Daarom moet het openbaar ministerie de geruchten onderzoeken. Aan de ene kant gaat het om roddels en veel rare verhalen. Of daar een kern van waarheid in zit, weet ik niet. Maar anderzijds is de gang van zaken zowel virologisch –bijvoorbeeld het feit dat er geen tweede besmetting in dezelfde stal of bij het nevenbedrijf van de boer is geweest– als qua tijdsverloop zo merkwaardig dat het voor de dorpsgemeenschap van groot belang is dat de kwestie wordt uitgezocht.”

Vandaag zou justitie de gepensioneerde Barteling, die bij ID-Lelystad heeft gewerkt, benaderen. De viroloog wil weinig kwijt over zijn vermoedens over de gang van zaken bij de gewraakte kalverhouder. Na lang doorvragen zegt hij: „Het is mogelijk dat het dorp een zwart schaap voor de affaire zoekt. Daar moeten we voor uitkijken. Maar of er ook sprake kan zijn van frauduleus handelen met de monsters bij de boer? In fantasie is alles mogelijk. Het lijkt mij niet eenvoudig. Maar het kan wel, want voor de veehouder gaat het om heel veel geld en mensen zijn omkoopbaar. Ook RVV'ers.”

Op de vraag hoe iemand dan aan met mkz besmette monsters moet komen, zegt Barteling: „Als je nu op de Veluwe contacten hebt, is het niet zo moeilijk om eraan te komen. Ik heb wel ideeën hoe de besmetting kan zijn veroorzaakt, maar die vermoedens zeg ik tegen de rechercheurs en dan moeten die bepalen of ze het uitzoeken.”