Roer bij mkz-aanpak
moet radicaal om

Tot vorig jaar was de viroloog verbonden aan het diergezondheidsinstituut ID-Lelystad, dat veel onderzoek naar mkz doet en ook de tests voor verdachte bedrijven uitvoert. Mond- en klauwzeer is Bartelings specialiteit. Weliswaar is hij sinds een jaar met pensioen, maar nog altijd is de viroloog actief als internationaal consultant.

Een maand na het eerste geval in Olst telt Nederland inmiddels 25 uitbraken. In vergelijking met de ruim 1200 gevallen in Groot-Brittannië niet veel, maar toch spreekt Barteling gezien de gevolgen voor de Nederlandse veeteelt van een „nationale ramp.”

Nadat vorige week woensdag bekend werd dat de ziekte ook is verspreid naar Friesland ziet de viroloog de situatie nog somberder in. „Het gaat daar om een actieve haard. Er zijn al diverse verdachte bedrijven en op sommige daarvan zal er zeker sprake zijn van mkz. Ik verwacht dan ook dat er nog zeker nieuwe uitbraken bijkomen en deze zullen zich waarschijnlijk niet beperken tot het gebied rond Ee en Anjum.”

Hygiëne-eisen
Over de oorzaak van de verspreiding naar Friesland heeft Barteling sterke vermoedens. Hij wijst daarbij naar het destructiebedrijf Rendac in het Friese Bergum, waar alle kadavers uit de besmette Veluwse gebieden worden vernietigd. Hoewel minister Brinkhorst van Landbouw vorige week stelde dat Rendac de schuldige niet is, is dat volgens de viroloog wel het geval. „Ik heb inmiddels zo veel belastende informatie over de gang van zaken bij Rendac dat ik stel dat dit bedrijf eigenlijk dicht zou moeten. De manier waarop daar de dode beesten bij aankomst worden verwerkt is absoluut onveilig.”

De vrachtwagens die de kadavers brengen worden weliswaar bij Rendac ontsmet, maar het grote probleem is dat het regelmatig voorkomt dat de dieren in de openlucht uit de containers worden gehaald en door grijpers in elkaar worden gedrukt. „Hierdoor komt het mkz-virus dat in de longen, in de mond, in de urine en in de faeces vrij en dat gaat allemaal de lucht in. Dit is een grote handicap bij de bestrijding van mkz.”

De gang van zaken bij Rendac staat niet op zichzelf. Volgens de viroloog worden de scherpe hygiëne-eisen die noodzakelijk zijn bij de mkz-aanpak met voeten getreden. Er zijn vele voorbeelden te noemen. Sommige vrachtwagens die de kadavers vervoeren, zijn niet goed afgesloten. Ze zijn slechts afgedekt met een plastic zeil. Dat is geen gegarandeerde afdichting, waardoor het virus onderweg kan ontsnappen.

Bovendien komt het regelmatig voor dat vrachtwagens, grijpers en andere voertuigen die bij de ruimingen in de besmette gebieden zijn betrokken niet goed worden ontsmet, waardoor ze de ziekte kunnen verspreiden. „Van veel kanten hebben mij berichten bereikt dat sommige zelfs met de mest nog aan de wielen de weg oprijden.” Een probleem zijn ook de vele mensen die bij de ruimingen zijn betrokken. Het is haast onmogelijk om al die chauffeurs, medewerkers van loonwerkbedrijven, dierenartsen en dergelijke zorgvuldig te screenen op hun contacten. „Soms zijn er op de bedrijven niet eens douches aanwezig. De mensen vormen dan ook een grote risicofactor.”

Guerrillaoorlog
Gezien het feit dat de ruimingen zo onzorgvuldig verlopen met alle grote risico's van verspreiding van de ziekte vandien, vindt Barteling dat met deze aanpak moet worden gestopt. „Het middel is erger dan de kwaal. Het is nu beter om alleen de besmette bedrijven nog te ruimen. Verder moet er rond die bedrijven dan een ringenting worden gedaan.”

Vorige week stelden Britse epidemiologen in het tijdschrift Science dat uitgebreide preventieve ruimingen verreweg de beste oplossing zijn voor de bestrijding van mkz.

Barteling, geërgerd: „Die wetenschappers denken dat als je de bedrijven in de omgeving van het besmette bedrijf ruimt, dat het virus dan stopt. Dat kan inderdaad als je alles in de wijde omtrek ruimt, maar ze vergeten dan wel dat je op die manier weinig dieren meer overhoudt. Bovendien vereist die aanpak niet alleen de inzet van ontzettend veel mensen, maar ook dat je erg hygiënisch en veilig werkt. En zeker op dat laatste punt gaat het vaak fout. Niet alleen in Nederland, maar ook in Groot-Brittannië. Hebben al die ruimingen daar al geholpen? Nee, toch. Ondanks het massaal afmaken van vee breidt de ziekte zich daar nog steeds uit.

De Engelse realiteit leert dat de conclusies van het onderzoek in de praktijk niet opgaan. Die Britse epidemiologen onderschatten de biologie van het virus. Je kunt mkz vergelijken met een veenbrand of een guerrillaoorlog. Je pakt een paar guerrillastrijders op, maar ondergronds zijn er al weer nieuwe troepen opgeleid die uitzwermen en ergens anders weer toeslaan. Die Britse wetenschappers en de Europese overheden moeten gezien de snelle verspreiding van mkz wel stekeblind zijn door alleen voor ruimingen te kiezen. Alles wijst er toch op dat die aanpak niet werkt?”

Gekkenhuis
In Nederland had minister Brinkhorst achteraf gezien volgens de viroloog een andere aanpak moeten kiezen. „Rond de eerste besmette bedrijven in de omgeving van Oene had meteen een forse ringvaccinatie moeten komen. Om te voorkomen dat het virus zich via de lucht kon verplaatsen, hadden alleen de dieren van de besmette bedrijven moeten worden geruimd en met de grootste zorg worden verplaatst naar het destructiebedrijf. Bovendien moeten de voertuigen zorgvuldig worden ontsmet. Helaas moet ik nu constateren dat de huidige aanpak eigenlijk onverantwoord is. Het is een gekkenhuis.”

Minister Brinkhorst heeft zijn strategie inmiddels aangepast door behalve voor het ruimen ook te kiezen voor noodvaccinaties.

„Brinkhorst heeft in eerste instantie onvoldoende nagedacht over de consequenties van ruimingen. Toen deze aanpak onvoldoende bleek te werken, besloot hij tot vaccineren. In feite hinkt de minister nu op twee gedachten.”

Wat moet Brinkhorst dan doen?

Beslist: „Inenten. We hebben geen keus. Je kunt toch niet door blijven gaan met massale ruimingen. Als de ziekte zich naar het westen of zuiden verspreidt, kun je toch niet heel Nederland van zijn vee ontdoen?”

Volgens Brinkhorst en premier Kok kleeft aan vaccinatie het grote gevaar dat de ziekte niet bij de ingeënte dieren kan worden opgespoord, omdat niet vastgesteld kan worden of het virus van de ziekte of van het vaccin afkomstig is. Hierdoor kan een ingeënt beest het virus wel dragen en verspreiden.

Volgens Barteling slaat deze redenering nergens op. „Het is een theoretisch verhaal. Ik daag ze uit om wereldwijd één voorbeeld te noemen waar een gevaccineerd dier de oorzaak is geweest van een mkz-uitbraak. Met goede vaccins is dat nog nergens gebeurd. Het is dan ook onbegrijpelijk dat de Europese Unie kiest voor een zo strikt doorgevoerd non-vaccinatiebeleid.”

Het mkz-geval in Kootwijkerbroek is erg omstreden. Er doen vele geruchten de ronde. Niet alleen over de eigenaar van het bedrijf, die de besmetting bewust zou hebben veroorzaakt, maar ook zou bijvoorbeeld de test bij ID-Lelystad niet hebben uitgewezen dat er sprake is van mkz.

„Uit mijn informatie blijkt dat één van de monsters het bewuste virus bevatte. Aan die uitslag twijfel ik niet”, stelt Barteling, die de afgelopen weken een paar keer over deze kwestie door Kootwijkerbroekers is benaderd. De kans dat er bij het ID rond de test iets verkeerd is gegaan, acht hij „heel erg onwaarschijnlijk. Het is een gecertificeerd instituut dat volgens voorgeschreven protocollen werkt.”

Wel vindt de viroloog dat de informatie van de RVV over de besmetting „ongelukkig” is geweest. Ook kan hij zich de grote onrust in Kootwijkerbroek goed voorstellen. „Het gaat mij niet om de uitslag, maar over de gang van zaken rond het besmette bedrijf.”

Wat bedoelt u daarmee?

„De vraagtekens bij de rol van de bewuste veehouder vind ik heel begrijpelijk. Als het waar is wat er wordt verteld, dan zitten er elementen in die het hele geval een luchtje geven. Ik heb daarom geadviseerd de recherche in te schakelen om de onderste steen boven te halen.”

Wat verwacht u van het verloop van de mkz-epidemie?

„De situatie in Nederland ziet er mede door het opduiken van het virus in Friesland zeer ernstig uit. Dat geldt ook voor Groot-Brittannië. Door de gang van zaken de afgelopen weken ben ik pessimistischer geworden. Met de huidige aanpak krijgen we de ziekte er niet onder. Misschien zal het virus door een warme zomer afsterven, maar als het druilerig weer blijft, verwacht ik dat het virus zich tijdens de zomer een paar maanden stil zal houden, om daarna in oktober of november weer de kop op te steken.”