„Niet alles is in onze macht”

Door H. van den Berge en A. de Jong

Hij vliegt van hot naar her. De mond- en klauwzeercrisis houdt hem dag en nacht bezig. Voor het Reformatorisch Dagblad wil hij in alle hectiek toch even tijd maken. Minister Brinkhorst van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij: „Het gedrag van de mensen in Kootwijkerbroek, waar godsdienst zo'n belangrijke rol speelt, heeft mij hogelijk verbaasd. Dit is onverantwoord en bij uitstek denken op de korte termijn.”

Het rode mobiele telefoontje ligt voortdurend binnen zijn bereik. Vlak voor het interview van start gaat, begint het te jengelen. Leunend tegen een pilaar in het Tweede-Kamergebouw handelt hij het telefoongesprek af, schijnbaar rustig en in balans. „Nee, ik heb een gepantserde auto”, antwoordt Brinkhorst aan een medewerker die blijkbaar bezorgd is over de veiligheid van de minister.

Het hoofd van de 64-jarige bewindsman loopt om. Toch lijdt het normale werk op zijn departement er niet onder. Zegt de minister. „Mijn doel op de lange termijn is het omvormen van de huidige agrarische sector tot een duurzame landbouw. Het werk daaraan gaat zelfs nu gewoon door.”

Wel wordt het grootste deel van zijn aandacht al enkele weken opgeslokt door één probleem: de mond- en klauwzeercrisis. Zeker nu de afgelopen dagen het maatschappelijk verzet groeit. In Kootwijkerbroek blokkeerden woedende en wanhopige boeren gisteren wegen om het vaccineren van hun dieren tegen te houden. Brinkhorst begrijpt de actie wel... en ook niet. „Ik begrijp heel goed dat mensen overmand worden door emoties als hun dieren geruimd worden. Dat begrijp ik heel goed.

Maar in Kootwijkerbroek is men veel te ver gegaan. Daar zijn, zo heb ik begrepen, mensen in elkaar geslagen. Het is volstrekt onverantwoord en op geen enkele manier goed te praten dat boeren lijfelijk geweld gebruiken tegen ambtenaren die gewoon hun werk doen. Wat men ook denkt van mijn beleid: Dit kan niet.

Het heeft mij hogelijk verbaasd dat men, juist in dit gebied waar godsdienst een belangrijke rol speelt en waarin men hecht aan het gezag van de overheid, zó optreedt tegen mijn eigen mensen. Dat ze gemolesteerd worden, gegijzeld, hun auto in het water wordt gegooid. Hoe haalt men het in zijn hoofd? Als men denkt op deze manier pressie uit te kunnen oefenen op het beleid van deze minister, schat men dat volstrekt verkeerd in.”

Raakt de mkz-crisis u emotioneel?

„Ik ben er vanzelfsprekend emotioneel zeer bij betrokken, in die zin dat ik veel compassie heb met de mensen die de mkz-crisis raakt. Het is ook mijn stellige voornemen om die boeren wier bedrijf door het virus besmet is geraakt, persoonlijk op te bellen. Ik heb daar tot nu toe geen tijd voor gehad. Maar ik zal het zeker doen, zoals ik dat ook gedaan heb met alle bedrijven die vanwege bse zijn geruimd.”

U leeft erg mee met de getroffenen. Maar als ze u uitschelden voor moordenaar?

„Dat is natuurlijk niet leuk, maar het is evident dat je je in je beleid daardoor niet kunt laten leiden. Wie hierdoor al te zeer gekwetst raakt, moet geen minister worden. Een bewindsman moet een warm hart hebben, maar zich niet laten afleiden door straatacties. Ook tijdens discussies over het mestbeleid ben ik wel bedreigd. Maar uiteindelijk stemde iedereen met mijn voorstellen in.

Handelen in een uiterst moeilijke situatie heb ik geleerd toen ik bij de Europese Commissie verantwoordelijk was voor Tsjernobyl. Als directeur-generaal nucleaire veiligheid kreeg ik ook te maken met angst en paniek en grote spanningen. Ik heb ervaring met zulke situaties.

Maar de boeren moeten goed beseffen dat de huidige mkz-crisis het rechtstreekse gevolg is van een besluit dat in 1991 door de EU-lidstaten genomen is, met volle instemming van de agrarische sector. Men verandert blijkbaar heel snel van gedachten. Ruim een week geleden stond LTO-Nederland nog pal achter het non-vaccinatiebeleid. Plotseling draait men 180 graden.

Laat ik het nu eens heel cynisch formuleren: Als er bij ons geen mkz was geweest, maar in België en Italië wel, dan zou het klimaat in Nederland nooit zo snel zijn omgeslagen. Het hemd is nader dan de rok. De agrarische sector heeft niet doorgedacht over de praktijk die zou kunnen ontstaan zodra er wel mkz zou uitbreken.

Bijna niemand heeft beseft dat de impact van een mkz-crisis nu veel sterker is dan in vroeger tijden, toen er nog geen televisie en radio was. Het ruimen van de bedrijven werkt nu veel directer en heftiger op de mensen in, ook al omdat de relatie tussen dier en mens in de loop van de tijd nieuwe dimensies heeft gekregen.”

Boeren zeggen dat u niet alleen dieren ruimt, maar ook de boeren uit Nederland op wilt ruimen.

„Het tegenovergestelde is het geval. Het gaat mij om een duurzame veehouderij in Nederland. Dat doel heb ik ook voor ogen in de bestrijding van het mkz-virus.

Men kan wel zeggen dat Nederland op eigen houtje preventief moet gaan enten, maar die aanpak kost duizenden boeren de kop; 70 procent van onze productie gaat naar het buitenland. Als wij binnen Europa geïsoleerd raken, wat doen wij dan met die 70 procent die we niet zelf opeten? Gooien we die in de sloot?

Als ik me verzet tegen eenzijdig preventief enten, is dat niet omdat ik aan de leiband van Brussel loop. Ik heb het welzijn van boeren en vee op het oog. Maar we hebben nu door onze omvangrijke export geen andere keus. Dat is een heel ethische benadering. Ik ben van christelijken huize. Ik heb op het christelijk gymnasium gezeten. Dat zijn dingen die ik niet zomaar weggooi.”

Kun je ruimen en vaccineren als overheid wel afdwingen? Boeren zeggen dat het tegen hun geweten en tegen de Bijbel ingaat.

„Dat is een moeilijk punt. Maar wat mij betreft geldt de rechtstaat toch voor iedereen. Ik besef dat ik in uw kringen geen populaire minister ben. Maar je kunt het recht niet in eigen hand nemen als je het met een democratisch gelegitimeerd besluit niet eens bent. Bovendien zijn er regelingen voor gewetensbezwaarden. Nogmaals: lijfelijk geweld is in geen geval toegestaan. Je maakt mij trouwens niet wijs dat een gewetensbezwaarde iemand in elkaar slaat. Dat gaat er bij mij niet in.

Bovendien: wie zich tegen enten én ruimen verzet, staat de bestrijding van het virus in de weg. En is dat dan een goddelijk gebod? Om door jouw principes anderen in de vernieling te helpen?”

Blussen
Brinkhorst roept alle goedwillende boeren en burgers op om tot een oplossing te komen. „Laat niemend middelen gebruiken die contraproductief zijn. Men moet de waterkraan niet dichtdraaien terwijl ik aan het blussen ben.

Het is van het grootste belang dat mensen zich nu strikt aan de regels houden, zo weinig mogelijk persoonscontacten hebben en zich zo goed mogelijk ontsmetten. Al die acties die nu gevoerd worden, blokkades op de wegen, juridische acties, fysiek geweld, gaan daar regelrecht tegenin. Ik snap de emoties wel, maar het is zó kortetermijndenken, zo ontzettend korte termijn, zo weinig gebaseerd op de werkelijke belangen van de Nederlandse boeren. Zij die niet in de risicozones vallen, zien dat wel in, maar voor de te ruimen ondernemers is het erg moeilijk.

Laat men nu geen blokkades opwerpen, noch letterlijk noch figuurlijk. Elke dag dat deze crisis langer duurt, kost het een paar boeren de kop. En zeg dan vooral niet dat Brinkhorst de boeren het land uit jaagt. Wie dat zegt, heeft er niets van begrepen. Dit soort uitspraken bevestigt voor mijn gevoel het isolement waarin veel agrariërs zich bevinden. Ik wil de boeren juist helpen.”

Hoe?

„Allereerst door het virus te bestrijden. Verder door bijstand te verlenen in de financiële situatie van getroffen boeren. Daarom zijn we in het kabinet hard bezig het bijstandsbesluit zelfstandigen voor agrariërs open te stellen en denken we nog na over verdere stappen.

Maar het belangrijkste is misschien nog wel dat ik met hen meedenk over de toekomst van de sector op langere termijn. Als u denkt dat Brinkhorst door de mkz-crisis van de hoofdlijnen van het beleid wordt afgehouden, hebt u het verkeerd.

We merken nu wat de gevolgen zijn van het slepen met vee door Europa. Ierse runderen gaan via Frankrijk naar Nederland, en hebben dan ook nog weer contact met Britse schapen. Dat moet anders.

We kunnen niet terug naar de 19e eeuw, toen men op zijn eigen boerenerf bleef, waar de boerin eieren raapte en de boer met brede arm graan uitzaaide op de akker. Dat willen we ook niet, want de schaalvergroting en de intensieve veehouderij hebben welvaart gebracht op de Veluwe, een gebied dat traditioneel door keuterboeren werd bewoond. Maar we moeten wel overdenken wat de consequenties zijn van het systeem dat sindsdien in ontwikkeling is gekomen.

Nu zijn de boeren te veel afhankelijk van overheidssubsidies. Dit biedt geen perspectief. Agrariërs moeten net als echte ondernemers hun knopen gaan tellen. Ze moeten daarbij nadenken over zaken als: maatschappelijk verantwoord ondernemen, innovatie, schaalgrootte en milieu.”

LTO-Nederland is bang dat u de situatie niet meer in de hand hebt en dat u achter de besmettingen aan ruimt?

„Ik heb twee wijze aanbevelingen voor LTO-Nederland. Eén: Ga zo snel mogelijk aan de gang om de boeren te overtuigen dat ze moeten stoppen met de blokkades. Twee: Probeer boeren in andere EU-lidstaten te overtuigen dat het non-vaccinatiebeleid op de helling moet. Daar ligt voor LTO een schone zendingstaak.

Ik vond het heel ingrijpend dat ik van de week een gesprek had met een boer die niet klaagde over de huidige bestrijdingswijze, maar zei: Minister, geef mij een nieuwe kans, werk aan een nieuw perspectief. Zet uw bestaande beleid voort.”

Hebt u nog een opbeurend woord voor de boeren?

Glimlachend: „Met Gods hulp gaan we door.”

U gebruikt de laatste tijd wel vaker uitdrukkingen als: Ik hoop en bid, en: Gode zij dank. Wat bedoelt u daarmee?

„Ik ben christelijk opgevoed. Ik geloof weliswaar niet in een nauwe band tussen kerk en politiek, maar ik ben geen agnost. Als ik zeg: Gode zij dank, is dat meer dan een toevallig gebruikte uitdrukking. Ik wil laten merken dat niet alles in de macht is van mensen.”