Fantasieverhaal met diepe achtergrond

Toen ik als tienjarige de zevendelige Narnia-serie uit de openbare bibliotheek in mijn woonplaats viste en vervolgens met rode oortjes achter elkaar uitlas, kwam het geen moment bij me op dat de boeken een diepere, christelijke achtergrond zouden hebben. Ik vond de sprookjesachtige fantasieverhalen gewoon spannend en daarmee uit. Als we Lewis' biograaf George Sayer mogen geloven –en er is weinig reden om dat niet te doen– was dat precies de bedoeling van de auteur. „Het is vrijwel zeker dat de schrijver niet wilde dat zijn lezers de gelijkenis tussen de Narniaanse theologie en het christelijke verhaal zouden opmerken. Hij stelde zich voor dat hij het voor kinderen gemakkelijker maakte het christendom aan te nemen wanneer zij er in hun latere leven mee in aanraking zouden komen”, aldus Sayer. Lewis zelf sprak ooit van een soort „voor-doop van de fantasie van kinderen”.

Dit alles impliceert dat de verhalen in zichzelf beeldend, spannend en aansprekend moesten zijn. Kinderen moesten aan het lezen ervan zo veel plezier beleven, dat ze de sfeer en het normen- en waardenpatroon ervan in hun verdere leven automatisch met zich mee zouden dragen. Wie de boeken als kind gelezen heeft of ze als volwassene aan kinderen heeft voorgelezen, weet dat Lewis er met vlag en wimpel in is geslaagd met zijn serie de interesse en het enthousiasme van kinderen te wekken. De boeken worden verslonden.

Kleerkast
Het bekendst is het eerste deel van de serie: “Het betoverde land achter de kleerkast”. Vier kinderen, Peter, Susan, Edmund en Lucy, worden vanwege de bombardementen op Londen in de periode van de Tweede Wereldoorlog ondergebracht op het platteland. Ze komen terecht in een enigszins mysterieus landhuis, bij een vriendelijke oude professor. Als ze op een dag aan het spelen zijn, verstopt Lucy zich in een oude kleerkast. Dan gebeurt er iets wonderlijks. Wanneer ze ze zich dieper ingraaft in de oude bontjassen die daar hangen, beginnen die plotseling stekelig aan te voelen. Het zijn de takken van naaldbomen. Lucy staat midden in een bos en de sneeuw kraakt onder haar voeten. Ze is terechtgekomen in het land Narnia, waar dieren kunnen spreken, waar faunen, centauren en bosgeesten wonen en waar de leeuw Aslan koning is.

Later komen ook Lucy's zus en twee broers in het land Narnia. Ze beleven er met z'n vieren onvoorstelbare avonturen. Want wat is er aan de hand? Hoewel de leeuw Aslan de werkelijke koning over Narnia is, heeft op het moment dat de vier kinderen het land binnenkomen een boze heks de macht in handen. Zij houdt het land gevangen in een eindeloze winter. Wel bestaat er een profetie dat er ooit enkele „zonen van Adam en dochters van Eva” zullen komen die het middel zullen zijn tot bevrijding van het land.

Strijd
Samen met de sprekende dieren, centauren en faunen binden de vier kinderen de strijd aan met de boze heks. Uiteindelijk winnen zij deze strijd en worden zij tot koningen en koninginnen van Narnia gekroond. Zij slagen hier echter alleen maar in met de hulp van Aslan de leeuw, wiens terugkeer naar Narnia gepaard gaat met een opnieuw aanbreken van de lente.

Bijzonder spannend wordt het boek als kort voor de eindstrijd tussen de heks en Aslan, de heks een van de kinderen, te weten Edmund, voor zich opeist. Zij kan dit met recht doen, omdat Edmund zich in een eerdere fase van het verhaal door haar heeft laten inpalmen met Turkse noga en verraad heeft gepleegd. Edmund is later weliswaar van zijn verkeerde pad teruggekeerd, maar de claim van de heks op hem blijft bestaan.

Om hem te redden, offert de leeuw Aslan zich voor hem op. Aslan laat zich door de tovenares en haar kornuiten slachten op een eeuwenoude stenen tafel. De tovenares denkt de overwinning op zak te hebben, maar wat gebeurt? De stenen tafel breekt na de dood van Aslan in tweeën, koning Leeuw herrijst uit de dood en zet het gevecht met de tovenares met vernieuwde krachten voort. Met als gevolg de al eerder vermelde overwinning en de troonsbestijging van Peter, Emund, Susan en Lucy.

Kinderen zijn in het algemeen dol op dit verhaal. Maar ook voor volwassenen valt er veel aan te genieten. Ik denk aan de knappe verweving van het sprookjesgenre met elementen uit de middeleeuwse ridderromans. Boeiender nog zijn de parallellen met het bijbelse verhaal van Christus' overwinning op zonde en dood. Wie het verhaal eenmaal uit dit oogpunt gaat lezen, vindt vele sprekende overeenkomsten.

Prachtige pastels
Ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Lewis is van het eerste deel van de Narnia-serie, dat voor het eerst in 1950 verscheen, een prentenboek gemaakt. Het is een fraaie uitgave geworden, met prachtige pastels van Christian Birmingham.

Toch verdient het prentenboek niet alleen maar lof. Om het een echt platenboek te doen zijn, is de tekst van het oorspronkelijke verhaal sterk ingekort. Daardoor gaan de gebeurtenissen veel te snel. Dat begint al op de eerste bladzijde, als de kinderen in “no time” in Narnia zijn; een gebeurtenis die in het 'echte' boek veel zorgvuldiger wordt ingeleid. Het gebrek aan tekstruimte wreekt zich echter vooral verderop in het verhaal, als de verwikkelingen en intriges toenemen.

Daarbij komt dat de kracht van Lewis' schrijverschap voor een deel schuilt in de komische details en pakkende sfeertekeningen, waarvoor in het prentenboek geen plaats is. Nadeel van een veelheid aan illustraties is verder dat het weinig ruimte laat voor eigen verbeelding, iets wat Lewis nu juist wilde bevorderen.

Duidelijk mag ten slotte zijn dat zij die op levensbeschouwelijke gronden bezwaar hebben tegen het gebruik van sprookjes –voor die discussie is in het bestek van dit artikel geen ruimte– het prentenboek niet moeten kopen.

N.a.v. “Het betoverde land achter de kleerkast”, door C. S. Lewis; illustr. Christian Birmingham; uitg. Callenbach, Kampen, 1998; ISBN 90 266 09361; ƒ 29,75.