Prinses Juliana 90 jaar

Negentig jaar is een zeer gezegende leeftijd en de prinses is een persoonlijkheid die elke dag haar zegeningen telt. Zoals elke grootmoeder heeft prinses Juliana nog haar hartewensen. Haar kleinzoon, de Prins van Oranje, wil ze graag getrouwd zien. Ze bemoeit zich intensief met de kinderen van haar vier dochters, Beatrix, Irene, Margriet en Christina. Ook de kinderen van haar gescheiden dochters prinses Irene en prinses Christina mogen op haar warme sympathie en medeleven rekenen. De Prinses vindt dat er in ieders leven minder prettige en soms onoverkomelijke zaken gebeuren, maar dat je daarover niet moet blijven zeuren, laat staan rancuneus zijn.

Over prinses Juliana is in de loop der jaren veel aardigs geschreven, zoals dat ten aanzien van vorstelijke personen wel vaker gebruikelijk is. Toch moet eerlijkheidshalve worden gezegd dat deze vrouw, die het lang niet altijd gemakkelijk heeft gehad in haar leven, steeds de humor als haar grootste wapen heeft gehanteerd. „Als je lacht blijf je gezond”, luidt een oud gezegde. Prinses Juliana is daarvan op haar negentigste het overtuigend bewijs.

Zonneschijntje
Op 30 april 1909 kreeg koningin Wilhelmina een dochter, die als namen meekreeg Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina. Dolgelukkig was koningin Wilhelmina met haar enig kind Juliana. Op 22 april 1910 schrijft zij aan een vriendin: „Ontvang mijn hartelijken dank voor je goede wenschen bij de gelegenheid van de verjaardag van mijn man. Zijn feestdag was bijzonder gelukkig voor ons, omdat deze voor de eerste maal met ons zonneschijntje gevierd werd.” Juliaantje was volgens haar moeder 'een levenslustige bengel'. Zoals elke werkende moeder vraagt zij zich af of zij wel genoeg tijd aan haar kind besteedt: „Het leven stelt aan mij zoovele eischen tegenwoordig en kind en Land mogen niet aan elkaar worden opgeofferd”, schrijft zij als de baby een halfjaar is. Maar 'hoe meer er gevraagd wordt, hoe meer men in staat gesteld wordt te geven'. Juliana ontwikkelt zich tot een creatief, vrolijk en positief kind. Ze schrijft versjes, zoals 'De dansende haasjes', die door haar zanglerares Catharina van Rennes op muziek worden gezet. Ook tijdens haar tienerjaren en de studententijd in Leiden blijkt de levenslust van de Prinses een succesvol wapen tegen 'het protocol', waaraan zij haar leven lang een hekel blijft houden.

In 1936 verlooft prinses Juliana zich met prins Bernhard von Lippe-Biesterfeld. „Ik ben heel gelukkig”, verklaart Juliana voor de radio. „Nadat wij elkander in den loop van dit jaar in alle stilte heel goed hebben leren kennen, zijn wij het geleidelijk aan samen eens geworden en wel zeer eens.” Aan haar vioollerares schrijft ze: „We passen goed bij elkaar – hebben dezelfde smaken en gevoelens en vullen elkaar aan, enfin, het hoort bij elkaar.”

De bevestiging van het huwelijk op 7 januari 1937 in de St. Jacobskerk in Den Haag draagt een intiem karakter. „Ieder huis heeft zijn kruis. Ook het Uwe zal zijn kruis wel krijgen”, zegt hofprediker Obbink. Ruim een jaar later schenkt Juliana het levenslicht aan prinses Beatrix.

Toen op 10 mei 1940 de Duitse legers ons land binnenvielen, probeerden parachutisten zich meester te maken van het regeringscentrum. De overval mislukte. Twee dagen later verliet prinses Juliana met haar dochters Beatrix en Irene het land, kort daarop gevolgd door koningin Wilhelmina en prins Bernhard. Prinses Juliana bracht de oorlogsjaren grotendeels in Canada door, waar prinses Margriet werd geboren. Na de viering van haar gouden regeringsjubileum in 1948 deed koningin Wilhelmina afstand van de troon. Tegen Juliana zei ze: „Mijn kind, ik weet hoe gij tegenover Uw nieuwe plichten staat. Als vrouw en moeder van een jong en gelukkig gezin zult gij verstaan het groote gezin dat het Nederlandsche volk is, dat ik U thans ga toevertrouwen, te leiden met vaste hand. God geve U wijsheid en kracht.” Juliana zei 'na veel innerlijke strijd bereid te zijn' haar moeder op te volgen. De zesde september was de dag van de beëdiging en inhuldiging van koningin Juliana, precies een halve eeuw na de inhuldiging van haar moeder. In haar toespraak in de feestelijk versierde Nieuwe Kerk van Amsterdam zei de nieuwe Koningin tot de leden van de Staten-Generaal over haar functie: „Een taak zo zwaar, dat niemand, die zich daarin ook maar een ogenblik heeft ingedacht, haar zou begeren, maar ook zo mooi, dat ik alleen maar kan zeggen: Wie ben ik, dat ik dit doen mag?” Uit haar mond klonken ook de heel gewone woorden: „Ik wil hier met nadruk vaststellen dat voor een koningin haar taak als moeder even belangrijk is als voor iedere andere Nederlandse vrouw.” Vanaf haar troonsbestijging toonde de Vorstin een grote werkkracht en trad zij met voortvarendheid op. Evenals haar moeder rebelleerde zij tegen 'de kooi' van het hofleven.

Natuurlijk waren er ook vrolijke momenten. Voor hun zilveren huwelijksfeest in 1962 nodigden koningin Juliana en prins Bernhard veel vorstelijke gasten uit. Een bal in het Amstelhotel en een busexcursie naar de Keukenhof markeerden het feest, dat dagenlang duurde. Het koninklijk gezin maakte een snelle rondreis langs de elf provinciale hoofdsteden. Ronduit overweldigend was de rijtoer door Amsterdam op 30 april. Aan het eind van het jaar moesten de Oranjes afscheid nemen van prinses Wilhelmina, die in het leven van Juliana en Bernhard zo'n grote rol had gespeeld. Op 8 december werd de Prinses ten grave gedragen in Delft, waar zij werd bijgezet in de grafkelder van de Oranjes, in de Nieuwe Kerk.

Karakteristieken
Koningin Juliana groeide in haar ambt. Haar fysieke uithoudingsvermogen deed menigeen versteld staan. Dat haar energie anderen wel eens te veel werd, bleek tijdens een staatsbezoek aan Iran in 1963. Bij veertig graden hitte beklom ze een hoge tempel, minister Luns puffend achterlatend. „Majesteit”, klonk het, „u hebt meer aan een levende minister dan een dode.”

Een kwarteeuw na Juliana's inhuldigingsrede memoreerde minister-president Den Uyl de taakopvatting van koningin Juliana. Ter gelegenheid van haar 25-jarig regeringsjubileum in 1973 stak hij de loftrompet: „De Koningin heeft zich zó ingezet voor de vervulling van haar taak, dat de monarchie een nieuwe en aanvaardbare inhoud kan krijgen, die past in onze democratische samenleving. Het is aan de Koningin te danken dat het koningschap in ons land nog werkelijk functioneert.” Drie jaar later stond Den Uyl weer achter de Vorstin om de monarchie te redden uit de crisis rond het Lockheed-schandaal, waarbij prins Bernhard in opspraak kwam. De Koningin had al eerder crises overleefd: de Greet Hofmanszaak, genoemd naar de gebedsgenezeres die Juliana raadpleegde voor de oogkwaal van haar benjamin prinses Marijke. Ook het mediatumult rond de huwelijken van haar dochters Irene (1964) en Beatrix (1966) doorstond ze. Haar geloof, de liefde van haar familie en de sympathie van het volk hielpen Juliana door de turbulente jaren zestig heen.

Premier De Jong verwoordde de veranderende tijdgeest zo: „Het is verre van gemakkelijk Koningin te zijn in een tijd die enerzijds een overdaad aan publiciteit over privé-zaken geeft, anderzijds geneigd is historische verworvenheden als overtollige romantiek terzijde te schuiven. Dat uitwassen op dit gebied ons goeddeels bespaard zijn gebleven, danken wij mede aan het persoonlijk optreden van de Koningin. Ons koningschap heeft veel van zijn romantische glans verloren. Dat is goed en gezond, omdat het tegelijk aan menselijkheid heeft gewonnen.”

De fietstochten die Juliana maakte, verbaasden fotografen tot ver in het buitenland: een oer-Hollands plaatje van Hare Majesteit de Koningin, rustig peddelend, het koninklijk handtasje onder de snelbinders. Maar ondanks goede bedoelingen over en weer bleven de pers (de koningin der aarde) en de Koningin der Nederlanden steeds op gespannen voet met elkaar staan. Zo klaagde de Vorstin eens dat er nooit een leuke foto van haar in de krant stond. „Als u een fotograaf ziet, kijkt u altijd lelijk. U moet natuurlijk wel een beetje meewerken”, waagde haar voorlichter het eens op te merken. „Dan ging het een tijdje goed, tot ze weer duidelijk liet merken niet gediend te zijn van fotografen en filmers”, aldus een functionaris.

Hoffotograaf Max Koot, die vele staatsieportretten van Koningin en Prins op zijn naam heeft staan, kon daar over meepraten. Toch wist hij de karakteristieken van Juliana: de waardigheid van het koningschap in combinatie met haar warme menselijkheid en persoonlijke stijl, perfect vast te leggen. Treffend is het officiële portret dat hij in 1960 van Koningin en Prins maakte. Na enig gedelibereer liet hij koningin Juliana haar hand op de arm van prins Bernhard leggen. „Dat gaf op de foto een enorme binding tussen die mensen”, vertelde Koot (overleden in 1991) later.

Duidelijk bleek de persoonlijke stijl van koningin Juliana in 1973, bij de viering van het 25-jarig regeringsjubileum van de Vorstin. In een open landauer genoot zij met man en kleinkinderen van het enthousiasme van de bevolking. Haar 70e verjaardag gaf een herhaling van dit tafereel te zien, maar nu liet zij zich toejuichen in een Axelse boerenwagen.

Wars van overdreven etiquette, stond zij dichter bij het volk dan haar voorouders. En hoorde zij zich op haar zeventigste verjaardag niet de eretitel 'Moeder van Holland' toezingen?

Intense betrokkenheid
Koningin Juliana trad in 1980 af. „Afscheid nemen is moeilijk, beginnen nog moeilijker”, zei ze. „Als Koningin was ze betrokken geraakt bij alles wat zich in de maatschappij afspeelde. Ons land veranderde van een agrarische in een industriële samenleving. De confessionele partijen KVP, ARP en CHU hadden in 1948 een meerderheid in het parlement, maar in l980 hielden ze op te bestaan om de weg vrij te maken voor het CDA. Het volk was mondiger geworden. Dat beviel haar”, aldus een hoffunctionaris. In haar inhuldigingsrede roemde koningin Beatrix de bijzondere taakopvatting van haar moeder: „Niet alleen voor mij, voor ons Uw dochters, maar voor het héle Nederlandse volk bent U een moeder geweest. Wijsheid, vredelievendheid en Godsvertrouwen waren de fundamenten, waarop U ons land 32 jaar heeft gediend.” Soberheid, eenvoud en toewijding kenmerkten de regering van Juliana. Zelf hoopte Beatrix met eerbied en dankbaarheid haar opdracht in een nieuwe tijd te vervullen.

Een halfjaar na haar troonsbestijging vroeg koningin Beatrix aan haar moeder of zij ere-voorzitter wilde worden van de Nationale Commissie voor het Jaar van Gehandicapten. „Toen gaf ze me het grootste cadeau van mijn leven”, zei prinses Juliana later. Zij zag haar wens 'om zinvol bezig te zijn' in vervulling gaan. Vele malen deed koningin Beatrix een beroep op haar moeder om het Koningshuis te representeren. Als prinses nam Juliana beschermvrouwschappen en erefuncties op zich. Dit waren geen bezigheden op papier. Ze liet zich zelf informeren, ging persoonlijk poolshoogte nemen en wilde op de haar typerende wijze steeds het naadje van de kous weten.

Juliana's behoefte aan een hecht en warm familieleven kwam op unieke wijze tot uiting bij de viering van de zestigjarige bruiloft van prinses Juliana en prins Bernhard. Op 7 januari l997 gingen zij met de kinderen en kleinkinderen op safari in Afrika. Op verzoek van het diamanten bruidspaar werd het reisdoel geheim gehouden 'teneinde een maximum aan privacy te waarborgen'. De Rijksvoorlichtingsdienst verklaarde dat 'het de liefste wens van prinses Juliana en prins Bernhard was dit familiefeest in de ongerepte natuur van Oost-Afrika te midden van olifanten, giraffen, leeuwen en zebra's te vieren. De Oranjes hebben een grote affectie voor dit werelddeel en hebben er veel goede vrienden'.

Al die jaren na de abdicatie is Juliana een van de meest bewonderde en geliefde leden van de koninklijke familie gebleven en hoewel ze het vandaag wat rustiger aan moet doen, is ze nog steeds even populair. Warme genegenheid en belangstelling ontving zij ook bij het huwelijk van kleinzoon prins Maurits en Marilène van den Broek op 30 mei 1998 in Apeldoorn. Prinses Juliana was nog niet geheel hersteld na een val, waarbij zij haar rechterheup brak. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld was, vertelde ze 'dagelijks een intensief revalidatieprogramma te volgen om weer zo snel mogelijk op de been te zijn'.

Verrassend is de vorstelijke jarige nog steeds. Nog onlangs bracht ze als bekendste inwoonster van Baarn persoonlijk haar stem uit voor de Provinciale Statenverkiezingen. Alle leden van het Koninklijk Huis krijgen een oproep om te stemmen. De meeste Oranjes geven er echter geen gehoor aan, daarmee symboliserend boven de partijen te staan. Prinses Juliana vormt hierop al jaren een uitzondering. Zij wenst gebruik te maken van het haar 'toekomend recht'. Ook bij eerdere verkiezingen ging zij naar de stembus.Evenals de laatste jaren viert prinses Juliana haar verjaardag 'in huiselijke kring' op Paleis Soestdijk. Zij heeft laten weten dat een gelukwens welkom is, maar liever ziet zij dat mensen een gift aan een goed doel of de gehandicaptenzorg schenken. Zij heeft in haar leven al zoveel ontvangen...

Hoewel haar gezichtsvermogen minder wordt, heeft prinses Juliana veel om op terug te kijken. Zou zij zich herinneren hoe zij op 6 september 1926 als 17-jarige vooruitkeek naar de tijd van nu? In een met Prinneke ondertekende brief aan een vriendin schreef zij: „Ik verheug me erop een oude dame in een fauteuil te zijn en mijn kleinkinderen te vertellen van mijn jeugd, die natuurlijk meer deugde dan de hunne. Dan zucht ik natuurlijk over de moderne jeugd, dat is onvermijdelijk.”