Muren van gebakken klei in Aqaba

Bij het huidige Jordaanse Aqaba lag 1700 jaar geleden de stad Ayla, een bloeiende handelspost aan de grenzen van het Romeinse Rijk. Daar zijn de ruïnes gevonden.

De eerste persberichten benadrukken de vondst van een kerk, maar Parker maant tot voorzichtigheid. „De structuur van het gebouw lijkt op dat van vroege lemen kerken in Egypte, maar er is geen inscriptie die zegt: „deze kerk is in dat jaar gebouwd door die bisschop”. Maar de omvang, de oriëntatie op het oosten en de vlak bij gelegen begraafplaats wijzen erop dat het waarschijnlijk wel een kerk is geweest. Bovendien zijn er ook restanten van glazen olielampen opgegraven die normaal alleen in kerken uit die tijd worden gevonden”.

In de ruïnes zijn munten gevonden die uit de periode 337-361 dateren. Parker vermoedt dat de kerk door een aardbeving is verwoest. „De munten die we op de grond hebben gevonden, kunnen tijdens zo'n aardbeving op de grond zijn gevallen. Uit oude geschriften weten we dat het gebied in het jaar 363 door een aardbeving is getroffen”. Deze kerk is daarna nooit meer opgebouwd.

Sawsan Fakhiri, directeur van de oudheidkundige dienst van Aqaba, vindt de conclusie van Parker nog te voorbarig. „We moeten eerst nog veel meer studeren voordat we een conclusie kunnen trekken”.

Niet zeker
Het is ook niet zeker of deze kerk wel de oudste ter wereld is. Er zijn oudere kerken bij Doera aan de rivier de Eufraat en bij het meer van Galilea in Israël aangetroffen, maar die werden eerst als huizen gebruikt en zijn later in kerken veranderd. „Als het bij Aqaba gevonden gebouw inderdaad uit het laatste deel van de derde eeuw dateert, zou het het oudste gebouw zijn dat als kerk ontworpen en gebouwd is”, zegt Parker. De kerk zou ouder zijn dan de Heilige-Grafkerk in Jeruzalem en de Geboortekerk in Bethlehem, waarvan tot nu toe werd aangenomen dat deze de oudste als kerk ontworpen gebouwen zijn.

Egyptische archeologen twijfelen eraan of de gevonden kerk in Jordanië inderdaad de oudste ter wereld is. De Egyptische spoorwegautoriteiten hebben onlangs bij het bouwen van een spoorverbinding van Kharga naar Baris, beide oasen in de westelijke woestijn, de ruïnes van een gebouw uit de eerste eeuw gevonden waarvan ze geloven dat het een kerk is geweest. De Egyptische vondst is nog niet openbaar gemaakt en er wordt nog onderzoek naar gedaan, maar als het juist is, liggen de ruïnes van de oudste kerk in Egypte.

Zeker is dat Kharga een belangrijke christelijke gemeenschap heeft gekend. De ruïnes van de omvangrijke Al-Bagawat-necropolis uit de 4e tot de 6e eeuw getuigen daarvan. De Egyptische autoriteiten hebben inmiddels de spoorverbinding omgeleid om archeologen alle ruimte te geven de ruïnes verder te onderzoeken.

De Jordaanse vondst is ook met een zekere terughoudendheid door historici in de VS ontvangen, zegt Glen W. Bowersock van de bekende Princeton Universiteit. „Ik heb nog niets gevonden dat me overtuigt dat het gebouw uit de derde eeuw dateert. Ik had dan geen munten uit het midden van de vierde eeuw moeten vinden. Of de kerk nu wel of niet uit de derde eeuw dateert, er is hoe dan ook een belangrijke vondst gedaan”.

Toeristen
Jordaanse autoriteiten hopen dat de gevonden kerk christelijke toeristen zal aantrekken in het jaar 2000. Ook de Egyptische autoriteiten hopen dat een belangrijk deel van het christelijk toerisme in het jaar 2000 hun land zal aandoen. Het Egyptische ministerie van toerisme heeft daarom met vooraanstaande archeologen en koptologen de vlucht van Jozef en Maria met Jezus naar Egypte (Matthéüs 2:13-15) in kaart gebracht. Jozef en Maria zijn, volgens de traditie, niet in Kharga geweest. De gevonden kerk in Kharga zal echter waarschijnlijk toch een plaats gaan krijgen op het programma van christelijke reisorganisaties die reizen naar Egypte organiseren.