Verrassende nalezing van McCheyne

Herman Krijgsman, docent Engels en godsdienst aan het Gomaruscollege te Gorinchem, kwam deze met de hand geschreven preken op het spoor door het lezen van een proefschrift over McCheyne. Dit proefschrift, geschreven door David Victor Yeaworth, maakt melding van een groot aantal niet uitgegeven preken. Reden genoeg om een bezoek te brengen aan de universiteitsbibliotheek van Edinburgh. „Het was een hele gewaarwording toen ik deze door McCheyne geschreven preken voor me kreeg. Je krijgt dan het gevoel alsof het een aan jou gerichte brief is”.

Het plan rees om ze in het Nederlands te vertalen en vervolgens uit te geven.

Bij een recent bezoek van Anthon Bel en Adriaan Bouman, redacteuren bij uitgeverij Den Hertog, aan Engeland, bleek dat twee Engelstalige uitgevers ook de hand hadden weten te leggen op deze geschreven preken van McCheyne. The Banner of Truth en Christian Focus Publications waren bezig met dezelfde manuscripten. Bel en Bouman zetten nu vaart achter het project: „Want het zou toch wel heel aardig zijn wanneer deze preken van McCheyne eerder in het Nederlands dan in het Engels zouden verschijnen”.

Notebooks
McCheyne was gewend op twee manieren zijn preken uit te schrijven, zegt Krijgsman. „In de “notebooks” maakte hij in de loop van de week grove schetsen en noteerde hij invallende gedachten over de onderwerpen waarover hij zondags wilde gaan preken”.

De vrijdag reserveerde McCheyne voor de echte preekvoorbereiding. Hij schetste, schreef en herschreef, net zolang totdat hij tevreden was over het eindresultaat. De zaterdag hield hij vrij om zijn preken aan zijn Zender op te dragen. Op vrijdag en zaterdag wilde hij ook niet gestoord worden. De geheel uitgeschreven preken zijn terug te vinden in de “bundles”, keurig voorzien van teksten, datums, titels en plaatsen waar de preken werden uitgesproken”.

Het is geen sinecure om een negentiende-eeuws Engels handschrift tot in de uiterste finesses te doorgronden, zegt vertaler Krijgsman. „Wat het lezen van McCheynes handschrift bemoeilijkt, is het feit dat hij alle a's en o's van boven openlaat. Er is bovendien vaak geen verschil te ontdekken tussen een m en een w. En zo zijn er nog wel enkele dingen te noemen. Er is slechts één preek van McCheyne bekend, uit 1835, over de eerste tien verzen van Lukas 15, waarin geen enkele doorhaling voorkomt. Maar vrijwel alle andere preken zitten vol met aantekeningen en afkortingen, toevoegingen en correcties. Dat maakt betrouwbaar vertalen tot een niet geringe opgave. Maar preken van Thomas Boston vertalen is nog veel moeilijker, want Boston gebruikte woorden die geheel in onbruik zijn geraakt. McCheyne staat wat dat betreft veel dichter bij onze tijd. Vertalen is wikken en wegen, in de erkenning dat je altijd wel iets van de oorspronkelijke kracht verliest”.

Geen uitstel
Wie kennisneemt van deze manuscripten, voelt als het ware dat McCheyne wist dat hij niet oud zou worden. „Hij werkte zolang het dag was”, zegt Krijgsman. „McCheyne preekte in Dundee als stervende tot de stervenden. Dat aspect van „Een mens heeft geen tijd te verliezen” vind je in al zijn preken terug. McCheyne drong er bij zijn hoorders op aan om zich aanstonds met God te laten verzoenen. Dat kon geen uitstel lijden. Hij preekte heel direct, zeer aansprekend, gedreven in zijn liefde tot de gemeente en gedreven in zijn liefde tot Zijn Zender. Hij sprak zijn hoorders aan als slaperige zielen voor wie het de hoogste tijd was om te ontwaken, als slapende christenen die de goede smaak waren kwijtgeraakt, als ter dood veroordeelden die droomden van de vrijheid maar die zouden ontwaken door het gelui van de doodsklok, als mensen die in een brandend huis verkeerden zonder het gevaar te beseffen. Hij, de prediker, was dan degene die alarm sloeg”.

Bouman: „Als je McCheynes preken leest, lees je pennenvruchten van een zeer begaafd prediker. Zijn preken zijn ontdekkend en evenwichtig”.

Krijgsman: „Hij was een helder schijnend licht, dat weliswaar kort maar ook zeer heftig heeft gebrand. Je vraagt je soms af hoe hij zich ontwikkeld zou hebben wanneer hij oud had mogen worden”.

Appèl
Krijgsman: „Het is opvallend dat McCheyne een sterk appèl deed op het geweten van de hoorders, maar dat hij juist in zijn laatste preken veel meer het accent legde op Gods soevereiniteit. Bij de laatste avondmaalsbediening in Dundee (1843) neemt hij Paulus tot voorbeeld: „De Heere verscheen (op de weg naar Damaskus) alleen aan Paulus. O, mijn geliefden, waarom geschiedde dit alles? Opdat hij Zijn naam tot de heidenen zou mogen dragen. Wat hield dat in? Juist om een voorbeeld te zijn voor allen die ooit het Evangelie zouden horen, om te laten zien wat goddelijke soevereiniteit is. O geliefden, dit is hét voorbeeld van goddelijke soevereiniteit”.

De preken van McCheyne zijn zeer gestempeld door het karakter van de gemeente van Dundee. „Een ruige haven- en industrieplaats”, zegt redacteur Bel. „In die zin was hij misschien een echte volksprediker, maar dan van de beschaafde soort. Hij had een academisch niveau en heeft met zalving gesproken”.

Twee delen
De gemeente van McCheyne bestond uit ongeveer 4000 leden, van wie het merendeel nooit in de kerk kwam. „Dundee is”, zegt McCheyne zelf ergens, „een aan afgoderij en onbekeerlijkheid van hart overgegeven stad”.

Het is de bedoeling dat deel 1 met ongeveer dertig preken dit najaar verschijnt. In de loop van volgend jaar moet deel 2 verschijnen. Het is niet uitgesloten dat er nog meer preken worden gevonden. Wat dan?

Bel: „Dan doen we er nóg een verrassende nalezing bij”.