Smaak en stijl verdringen
normen en waarden

Dr. Klink, plaatsvervangend directeur van de directie rechtspleging van het ministerie van justitie, sloot zich aan bij de typering van cultuursocioloog A. C. Zijderveld. Deze spreekt van een 'staccato-cultuur', waarin de zuilen als organisatiestructuren nog volop staan, maar hun culturele inhoud en gehalte verdampt en vervluchtigt. Allerlei dwarsverbindingen en vermengingen zijn nu mogelijk.

De markt bloeit als nooit tevoren, constateerde dr. Klink. „Zij stort zich ook op ideële terreinen zoals de zorg, de media en het onderwijs en zelfs op het huidige debat van normen en waarden. Ook het bedrijfsleven doet mee in deze rage”. Tijdens de discussie merkte een kritische vraagsteller op dat de bedrijfscultuur er vooral op is gericht dat alle neuzen in dezelfde richting staan.

Nieuwe markten
Volgens Klink wordt de esthetisering of liberalisering van het leven op de voet gevolgd door commercialisering. Het betreft een commercie die in elke situatie of levensstijl nieuwe markten ziet. Fragmentatie, flexibiliteit en veranderlijkheid zijn immers bij uitstek eigenschappen die zich lenen voor strategisch marketinggedrag van grote ondernemingen. Verbindingen komen even vluchtig tot stand als dat ze verbroken worden. Het naast elkaar bestaan van culturele tradities, stijlen en vormen maakt oneindige reeksen combinaties mogelijk, zodat sommigen zelfs van een anarchistische samenleving gesproken hebben.

Dr. Klink wilde niet vijandig staan tegenover de markteconomie, maar bepleitte een genormeerde ontplooiing van economie en ondernemerschap. „Het dient te gaan om een sociale en ecologisch georiënteerde economie, die tegelijkertijd andere levenskringen niet als een gulzig instituut opslokt. Ook het esthetische heeft zijn plaats in het leven”.

Serieus nemen
De lector bepleitte het serieus nemen van de moderne werkelijkheid, juist op grond van het geloof in moraal en religie. Volgens Nietzsche kan dit niet meer en staat het aanvaarden van dit leven in strijd met wat hij noemde een vluchten in moraal en religie. Waarbij Klink zich afvroeg wie meer recht doet aan de werkelijkheid: hij die een gehandicapte als een opdracht aanvaardt of hij die actie voert om schadevergoeding te krijgen voor een kind dat zogenaamd niet geboren had mogen worden.

Dr. Klink vond tevens dat er een onjuiste tegenstelling wordt geponeerd tussen de grote verhalen (die volgens het postmodernisme afgedaan zouden hebben) en tolerantie. „Een vaste overtuiging staat geen verdraagzaamheid in de weg. Jezus dwong geen geloof en ethiek af, maar leefde voor, vertelde verhalen en onderwees. Het postmodernisme biedt het Evangelie een kans door hernieuwde aandacht voor het alledaagse, het leed om de hoek van de straat en de kleine verhalen. Kerken en christenen zijn niet altijd aan ethisch rigorisme ontkomen. In de Evangeliën heeft de moraal alleen dan het laatste woord als zij ingebed is in geloof en barmhartigheid”.

Logisch denken
Dr. R. van Woudenberg stond in een van de workshops stil bij de gevolgen van de zonde voor het kennen en het logisch denkvermogen. Hij behandelde vooral denkers in de calvinistische traditie. De zonde infecteert het denken van de mens en tast zijn verstand en rede aan. Hij noemde dat in zijn toespraak het „sombere feit”.

Volgens dr. A. Kuyper zijn onze kenvermogens door de zonde zodanig aangetast, dat veel van de meningen die wij door hun werking hebben, ofwel onwaar zijn ofwel een waarborg missen. Was er geen zonde geweest, dan was er ook meer overeenstemmig tussen wetenschappers. Jonathan Edwards constateerde dat mensen blind zijn voor de werkelijke kracht van de argumenten voor het bestaan van God en de leerstellingen van het Evangelie.

Toch zegt Kuyper dat de wetten van de logica door de zonde niet totaal zijn aangetast. „Anders zou er een toestand van krankzinnigheid intreden. Wel is de denkkracht gebroken. Kuyper en dr. H. Dooyeweerd hebben het „sombere feit” wel serieus genomen, maar er niet de conclusie aan verbonden dat we dus geen betrouwbare kennis hebben. Dooyeweerd zegt dat de scheppingsordeningen niet door de zonde zijn gewijzigd, maar dat de richting waarin het menselijk hart zich beweegt