Hongaar promoveert in Utrecht

Ds. Kiss Jenö is docent Oude Testament aan de Duitstalige (lutherse) theologische faculteit in Sibiu (Roemenië) en sinds december vorig jaar belast met de opbouw van een seminarie binnen de theologische faculteit van Cluj dat catechetiek gaat verzorgen. Ds. Kiss is verder voorzitter van de Hongaarse gereformeerde predikantenbond in het district Cluj. Ook is hij bezig met toerusting binnen de Hongaarse Gereformeerde Kerk op het punt van de gemeenteopbouw.

„Catechese is dringend nodig, omdat de onkunde onder de leden van de Hongaarse Gereformeerde Kerk groot is”, vertelt hij. „Dat heeft te maken met het feit dat velen de Bijbel niet dagelijks lezen en vaak genoeg hebben aan de zondagse kerkdienst. De ouderlingen zijn niet voldoende opgeleid om daarin verandering te brengen. Onze kerk is een predikantenkerk, waarin alles van de dominee afhankelijk is. De ouderlingen moeten zich nog verdiepen in de taak van zielzorg en gemeenteopbouw.”

Jeremia
Het proefschrift van ds. Kiss is getiteld ”De klacht van God en de profeten”, een onderzoek naar hun rol in de compositie en redactie van Jeremia 11, 12, 14, 15 en 18. Het boek Jeremia wordt gekarakteriseerd door drie gegevens: het intense klagen van de dienaar van God in de zogenaamde profetische klachten (”Konfessionen”), het klagen van God en het naast elkaar staan van de klacht van God en van de profeet. In het proefschrift worden de grondtrekken van de klacht van God, van de profeet en hun onderlinge verhouding uitgewerkt.

Ds. Kiss schreef zijn dissertatie tussen het doceren en schrijven van diverse artikelen door. Zeker drie keer per jaar was hij in Nederland voor overleg over zijn proefschrift. Hij is niet onbekend met de Nederlandse kerkelijke situatie. Hij onderhoudt onder meer contacten met de hervormde gemeente van Kesteren en de buitengewone wijkgemeente in Apeldoorn, beide van gereformeerdebondssignatuur.

Isolement
In de jaren 1990 tot 1992 studeerde hij theologie in Utrecht. Juist vanwege het hier aanwezige wetenschappelijk gesprek onder onderzoekers –„onderlinge discussie is bij ons in Roemenië onder hoogleraren ongebruikelijk”– koos hij ervoor om in Nederland te promoveren. Die keuze was ook ingegeven door het jarenlang leven in het isolement in Roemenië, waar geen gesprekspartners aanwezig waren en men ook onbekend bleef met de theologische stromingen.

Ds. Kiss benadrukt dat het boek Jeremia een bijzonder boek is, dat gaat om een bijzonder persoon. „Jeremia mocht niet trouwen, is van alle mensen geïsoleerd, van zijn familie en de samenleving, en is geheel vervuld van de toorn van God tegen zijn landgenoten. Het wordt hem soms een veel te zware last. Hij is geen boeteprediker, maar een die enkel het oordeel uitspreekt. In de eerste hoofdstukken roept hij het volk nog op tot bekering, maar wanneer duidelijk wordt dat het Woord van God niet bij de mensen aankomt, wordt het oordeel gepredikt. Jeremia noemt dan ook geen concrete zonden, maar denkt wel heel diep na over het wezen van de mens, dat geheel bedorven is.”

Historisch-kritisch
Jeremia laat volgens ds. Kiss doorschemeren dat van de totale verwoesting van het rijk Juda door de Babyloniërs, de eigenlijke aanstichter van deze catastrofe God Zelf is. Tegelijkertijd karakteriseert Jeremia Juda als eigendom van Jahweh, waarmee Hij onlosmakelijk en innig verbonden is. „Hierdoor wordt de smart van de straffende God op dramatische wijze benadrukt. Zijn lijden neemt nog meer toe door het feit dat Hij Zelf door de gevolgen van Zijn eigen strafhandelen getroffen wordt: Hij wordt door het verstoten van Zijn volk eenzaam en door het verlaten van Zijn huis tot een ontheemde.”

De predikant begrijpt dat hij in behoudende kring misschien vragen oproept omdat hij gebruiktmaakt van de historisch-kritische methode. Zelf ziet hij dat echter niet in tegenspraak met de Schrift als het geïnspireerde Woord van God. „Ik ben erg historisch gericht en spreek daarom liever van de historische methode. Als ik meer lagen in het boek van Jeremia onderscheid, zoals voor en na de ballingschap, dan zijn al deze lagen door de Heilige Geest geïnspireerd. Voor mij is het belangrijk om vast te stellen dat God Zich voor mensen in verschillende tijden en situaties heeft geopenbaard. Ik houd niet zo van die tijdloze waarheden. God heeft in de historie op een concrete wijze gewerkt en Zich zo geopenbaard aan mensen.”

Profetische klachten
De zogenaamde „profetische klachten” van Jeremia behoren tot de meest bediscussieerde oudtestamentische teksten van de laatste decennia, aldus de promovendus. De discussie draait dan in het bijzonder om de vraag naar de schrijver van deze teksten, die naar de individuele klaagliederen gemodelleerd zijn.

In dit debat wordt aan de ene kant beweerd dat deze teksten de profetische ervaringen van de profeet Jeremia weerspiegelen. Aan de andere kant wordt aangenomen dat hier de vrome rechtvaardigen uit de tijd na de Babylonische ballingschap hun ervaringen onder woorden brengen. De profetische klachten zijn echter in latere tijden bewerkt en de op deze manier ontstane klaagliederen werden tot gemeengoed van de lijdende vromen.

De inhoudelijke affiniteit tussen de klachten van God en die van de profeet is volgens ds. Kiss opmerkelijk: net als de van Zijn bondsvolk verlaten God lijdt de profeet onder de gevolgen van de verkondiging van het Woord, onder vervolging en eenzaamheid.

De profetische klachten stellen volgens ds. Kiss een dienaar van God voor ons die door de innerlijke afstand tot zijn toehoorders alsook tot de godsdienstige en politieke evenementen van zijn tijd als levend geweten van zijn volk geleefd heeft. „In een tijd dat christenen steeds wereldgelijkvormiger worden, is het goed om deze nonconformistische dienaar tot ons te laten spreken”, zo concludeert hij op grond van zijn onderzoek. „De klachten van Jahweh spreken van een rechtvaardige God, Die weliswaar straft, maar de gevolgen daarvan met Zijn volk meedraagt. Hiervan is het maar een kleine stap naar het lijden en sterven van Gods Zoon aan het kruis. De God van het Oude Testament is de Vader van Jezus Christus.”