GOR wil een kerkenfamilie zijn

De trein, afgeladen met reizigers van alle nationaliteiten, vertrekt voor een zeven uur durende reis van Jakarta, waar we met het vliegtuig vanuit Nederland zijn geland, naar Jogjakarta. Vooraf vraagt een conductrice stilte voor het uitspreken van een gebed. Ze bidt in het Engels om bewaring onderweg, kracht voor de bemanning, bewaring van de familie die de reizigers thuis achterlieten, en vervolgens om gedurende de reis God in gedachten te mogen houden en bewaard te blijven voor zonden. Een voor een westerling ongekende ervaring.

Vervolgens trekt tijdens de reis een grote natuurweelde aan het oog voorbij, vooral ook de hele indonesische rijstcultuur, vanaf het gewas op de prachtige sawahs tot aan de resterende stoppels op de velden, met daartussen het oogsten van de rijst door mannen en vrouwen, die men onderweg bij duizenden op de velden bezig ziet.

In Jogjakarta aangekomen, wijst niets erop dat daar de vierjaarlijkse assemblee van de Gereformeerde Oecumenische Raad (GOR) plaatsheeft, ook niet in de directe omgeving van de plaats waar de assemblee wordt gehouden. Na enkele dagen krijgen de deelnemers zelfs een waarschuwing op papier: liefst in groepen van drie of meer personen de straat op en blijf in de hoofdstraat, want de plaatselijke pers heeft melding gemaakt van de assemblee.

Spanningen
De assemblee vindt plaats in een land waar op allerlei plaatsen de spanningen tussen christenen en moslims hoog oplopen. Gemeld wordt de evacuatie van enkele honderden christenen uit Ambon naar Java. De vraag is of de GOR zich tijdens de assemblee aan de kwestie zal wagen. De World Alliance of Reformed Churches (WARC), zo werd met gemengde gevoelens vernomen, bepleit interventie van de Verenigde Naties op Ambon.

Zover lijkt het op de GOR niet te zullen komen. Spanningen tussen christenen en moslims zijn er ook in andere landen. Na een kerkdienst sprak een docente uit Nigeria over de situatie in haar land, met 60 procent christenen en 40 procent moslims, waar de spanningen ook hoog oplopen. Ze memoreerde een recente slachting onder christenen in een van de dorpen. Ze riep in een ernstige, korte toespraak de christenen in Indonesië op trouw te blijven aan het christelijk geloof en herinnerde aan de bijbelse voorzeggingen aangaande de strijd der geesten in het laatste der dagen.

GOR-familie
Op een overzicht van de aanwezige kerken worden deze aangeduid als GOR-familie. Er zijn in totaal 37 kerken lid: drie uit Canada en Noord-Amerika, waaronder de Christian Reformed Church (CRC), die in 1946 mede het initiatief nam voor de oprichting; drie in Europa, waaronder de Gereformeerde Kerken, ook ooit medeoprichter; twaalf in Azië, waaronder vijf kerken in Indonesië; en negentien kerken in Afrika. In totaal tellen deze kerken zeven miljoen leden. Van al deze kerken is een aantal ook lid van de Wereldraad van Kerken of van de WARC, terwijl men hecht aan het onderhouden van de familieband met andere specifiek gereformeerde kerken in de wereld. Het familiekarakter komt sterk tot uitdrukking in de ontmoetingen, die vanwege de kleinschaligheid (ongeveer 175 deelnemers) veel meer tot hun recht komen dan op grote assemblees als bijvoorbeeld van de Wereldraad.

Veel kerken ontstonden uit zendingsarbeid in Nederland. Al spoedig ontmoetten we broeders van de Reformed Church of East Africa in Kenya, waarmee de Gereformeerde Zendingsbond samenwerkt, en vielen de namen van de zendingwerkers daar. Deze kerk is geheel zelfstandig ten opzichte van de GZB en is geen lid van de Wereldraad. We ontmoetten uit Australië personen van de 9000 leden tellende Christian Reformed Church aldaar, die nog uitstekend Nederlands spreken. Uit Indonesië is de Torajakerk van Mamassa aanwezig, ontstaan uit het zendingswerk van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Toen de Christelijke Gereformeerde Kerken, na de assemblee in Harare (1988), afhaakten, bleef deze kerk lid en gaf daarvan rekenschap aan de Christelijke Gereformeerde Kerken. De Torajakerk van Rante Pao, ontstaan uit het zendingswerk van de GZB, was met waarnemers aanwezig. Op hun synode is reeds besloten dat men tot de GOR wil toetreden, terwijl men ook al lid is van de Wereldraad. Ook de Dopperkerk, zusterkerk van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Zuid-Afrika, die in 1988 afhaakten, is weer met waarnemers aanwezig.

Oud zeer
Op Java zijn in het oostelijk deel kerken ontstaan door zendingswerk uit de Hervormde Kerk en in het westelijk deel door de zending van de Gereformeerde Kerken. Uiteraard is het Samen-op-Wegproces in Nederland ook daar in discussie. Na een kerkdienst werd echter door een van de ouderlingen ter plaatse opgemerkt dat de kerken van Oost- en West-Java lang zo ver niet zijn. Dat ligt heel moeilijk.

En ten slotte de kerken in Zuid-Afrika. Ook de Nederduitsch Gereformeerde Kerk aldaar was in 1946 medeoprichter van de GOR (toen GOS). De relatie tussen de Gereformeerde Kerken en de NG-Kerk in Zuid Afrika –beide jarenlang binnen de GOR omstreden, de ene vanwege de apartheid, de andere vanwege theologische ontwikkelingen– blijkt overigens ook na de 'Wende' in Zuid-Afrika vandaag nog steeds gespannen. Er zit kennelijk nog oud zeer.

Intussen blijkt telkens hoe de deelnemende kerken, in de verscheidenheid van de culturen waarin ze zich bevinden, ook hun eigen ontwikkelingen hebben gekregen. De GOR is ook een pluriforme familie geworden.

Uitbreiding
Tijdens een oriënterende inleiding over de GOR stelde de secretaris-generaal, dr. Richard L. van Houten, dat, terwijl de GOR een lange geschiedenis kent van discussies over 'waarheid en eenheid', het nu meer gaat om het verdedigen van de waarheid én van de eenheid. Oude en nieuwe kerken wordt verzocht toe te treden. Kerksplitsingen dienen te worden ontmoedigd en wonden die uit eerdere splitsingen zijn voortgekomen, dienen te worden geheeld. In de GOR is het besef gaan leven, aldus Van Houten, dat gereformeerde kerken in de wereld slechts één tak van de kerk van Christus vormen.

De banden met de WARC worden nauwer aangehaald. De WARC is in feite de oudste internationale organisatie van gereformeerde kerken in de wereld. Ze werd door presbyteriaanse en gereformeerde kerkleiders van Noord-Amerika en Engeland al in 1875 in Londen gesticht. De geschiedenis meldt dat A. Kuyper al conferenties van de WARC bezocht. Het is dus geen wonder dat verschillende gereformeerde en presbyteriaanse kerken in de wereld die lid zijn van de GOR, ook lid zijn van de WARC. In 1997 telde de WARC 211 lidkerken.

Momenteel is, om een voorbeeld te noemen, de Presbyteriaanse Kerk van India als waarnemer aanwezig, omdat men zich erop beraadt tot de GOR toe te treden. De waarnemer van deze kerk toonde zich daarin positief. Deze uit 1842 daterende kerk, met 900.000 leden, maakt, evenals andere kerken in Azië, een stormachtige groei door. Indrukwekkend om daarvan getuigenissen te horen. De kerk heeft 900 (!) evangelisten in dienst in eigen land en beleeft ook binnen de kerk een geestelijke opwekking.

Pluralisme
Op het programma van deze assemblee staat onder andere als thema ”godsdienstig pluralisme”. De vraag is hoe dit thema zal worden uitgewerkt. De Schrift kent bijbelse pluriformiteit, veelvormigheid. Die komt tot uitdrukking in verscheidenheid van kerken in de wereld, die gegeven is met hun historische ontwikkeling en culturele context. De Schrift kent ook de strijd tussen waarheid en dwaling. Pluraliteit die is gebaseerd op grenzeloze tolerantie, vindt geen basis in de Schrift. Waar liggen de grenzen van gereformeerde pluriformiteit? In verband met dit alles is ook de bezinning op de constitutie, de grondslag van de GOR, actueel.