Nieuwe kansen voor klein links

Progressief Nederland groeit. PvdA, GroenLinks en de Socialistische Partij, aangevuld met het links-liberale D66, komen samen uit op 75 kamerzetels. De decennialange politieke strijd tussen confessioneel en conservatief aan de ene kant en progressief aan de andere kant, lijkt definitief beslist met de overwinning van links.

Houden we middenpartij D66 buiten beschouwing dan komen de gezamenlijke linkse partijen op 61 zetels. Slechts één keer eerder is de grens van zestig zetels door politiek links overschreden. Dat was in 1972. Toen haalde de PvdA 43 zetels haalde, de Democratisch Socialisten '70, afgescheiden van de PvdA, kwam uit op zes kamerzetels, de Communistische Partij van Nederland (CPN) mocht zeven kamerleden afvaardigen, evenals de Politieke Partij Radikalen, en de Pacifistisch Socialistische Partij scoorde ook nog eens twee zetels. Al met al lag het aantal van linkse kamerzetels na de verkiezingen van eind '72 op 65. Tot een progressieve meerderheid kwam het niet, omdat D66 vijf zetels verloor en uitkwam op zes.

Bloedzuiger
Is Nederland met de verkiezingsuitslag van gisteren daadwerkelijk linkser geworden? Dat valt te betwijfelen. Klein links, zoals de Socialistische Partij en GroenLinks samen vaak worden genoemd, verwijt zijn grootlinkse broeder PvdA zozeer op te schuiven naar het politieke midden dat zij nauwelijks nog sociaal-democratisch of links is te noemen. Dat PvdA-leider Kok er openlijk voor uitkomt dat hij liever met een gematigd rechtse VVD regeert dan met GroenLinks of de SP verstevigt het wantrouwen dat deze twee hebben ten aanzien van hun oude bondgenoot.

Vooral SP-leider Marijnissen, die weet dat hij als protestpartij toch niet hoeft te rekenen op een uitnodiging voor regeringsdeelname, sloot samenwerking met de PvdA gisteravond direct uit. Hij kon de sociaal-democraten verloochening van het socialisme verwijten. „Links haalt samen 75 zetels, maar ideologisch ligt de SP ver van de PvdA af. De PvdA-vlag dekt de lading niet. Ik geloof niet in een socialere Kok. Een tweede paars is onvermijdelijk, maar zo'n kabinet zal tot scheurtjes in de PvdA leiden”, zo voorspelt Marijnissen dreigend.

Dat is precies wat SP'ers graag zien. Wanneer PvdA'ers gaan steggelen over het al dan niet sociale gezicht van hun partij, ruiken de SP'ers bloed. Bloed waarvan zij moeten leven. Want als een bloedzuiger zit de Socialistische Partij tegen de PvdA aangeplakt. Waar anders valt voor haar de winst te behalen? Ongetwijfeld zal de oppositie van de versterkte SP-fractie er de komende regeerperiode op gericht zijn de politiek van de PvdA'ers te schofferen.

Van partijen als VVD en CDA komt de winst van de SP doorgaans niet. De houding van de partij van Marijnissen tot die twee is daarom aanmerkelijk ontspannener. Weliswaar verachten de tegenpolen elkaars politieke visie, maar ze weten wat ze van elkaar kunnen verwachten. Ze respecteren elkaar, gaan hun eigen weg. Dat de SP als protestpartij waarschijnlijk een ontevreden deel van het electoraat bij de CD van Janmaat wegtrok, ontkent zij het liefst.

Oppositie
In de verhouding tussen CDA en het sinds gisteren gegroeide GroenLinks is de gevoeligheid groter. GroenLinks haalde in 1989 haar eerste (zes) kamerzetels als een fusie van een aantal linkse partijen die in de loop der tijd afzonderlijk steeds verder bleken af te kalven. Doordat de Pacifistisch Socialistische Partij, de Communistische Partij van Nederland, de Politieke Partij Radikalen en de Evangelische Volkspartij samengingen, kon dat tij gekeerd worden en ontstond een linkse partij met nieuwe kansen.

In de tweede (afgelopen) regeerperiode voerde partijleider Rosenmöller zo'n stevige oppositie tegen paars, dat het CDA moest puffen en zweten om in zijn schaduw ook nog een herkenbare lijn uit te zetten, die ook tegen de paarse inging. Daar ligt een deel van de zetelwinst van GroenLinks.

Lijsttrekker Rosenmöller kon het zich gisteravond niet permitteren om de PvdA te vuur en te zwaard te lijf te gaan. Het is niet uitgesloten dat GroenLinks zal gaan meeregeren. De partij van Rosenmöller is nu eenmaal gouvernementeler dan protestpartij SP. Een tweede paarse kabinet ligt echter voor de hand. In dat geval zal Nederland de retoriek van Rosenmöller gauw weer mogen beluisteren.

Mochten VVD en PvdA er in de formatie niet uitkomen, dan komt wellicht eerst een CDA-PvdA samenwerking in beeld. En het is waarschijnlijker dat GroenLinks die samenwerking aan een meerderheid mag helpen dan D66. De democraten zijn immers de grote verliezer. Bovendien is er veel voor nodig om D66 met het CDA in een coalitie te laten komen.

Terugval
Wat GroenLinks deze keer tot haar eigen opluchting niet overkwam, is een onverwacht en plotseling verlies ten opzichte van de voorspellingen van opiniepeilers. Dat gebeurde in 1994 wel. Twaalf zetels was toen de hoop en de verwachting. Het werden er vijf. Veel kiezers besloten toen op het laatste moment toch op de PvdA te stemmen, om de schade die deze partij toen zou lijden, beperkt te houden en Kok een kans op het premierschap te geven.