Digitale stenen beroeren kunstvijver

Het Van Goghmusem, het Joods Historisch Museum en vele andere musea in binnen- en buitenland hebben de kloof al gedicht. Het Rijksmuseum, 's lands grootste en bekendste museum, kondigde anderhalve week geleden aan óók op internet te gaan. De late start is weloverwogen gebeurd: de mensen moesten zelf maar naar het museum komen. Die gedachte heeft het museum inmiddels laten varen.

Het Kröller-Möllermuseum zit al ruim twee jaar op het net. „We kunnen niet merken dat we minder bezoekers krijgen doordat we nu op internet zitten. Als dat zo zou zijn, waren er ook geen rijk geïllustreerde boeken op de markt verschenen”, denkt het hoofd van de afdeling Communicatie & Public Relations, R. Keuning.

„Onze ervaring is niet dat door de komst van internet het aantal museumbezoeken direct daalt. Mensen bezoeken onze site gericht om informatie over openingsuren en toegangsprijzen op te zoeken”, heeft hij gemerkt. „De wervende werking van internet voor de kunstwereld kan ik moeilijk inschatten. Het is ook afwachten wat er gebeurt als je veel meer van jezelf laat zien. Maar mensen bezoeken musea, omdat ze een schilderij in het echt willen zien”, zegt Keuning.

Laagdrempelig
„Laten we eerlijk zijn, kunst is geen onderwerp waarvoor het grote publiek op internet gaat”, erkent de directeur van stichting KunstKontakt, M. Spaan. „Wel maakt internet kunst laagdrempeliger dan het ooit is geweest.”

KunstKontakt is een van de grotere Nederlandstalige kunstsites. Bedrijven of particulieren die op zoek zijn naar kunst, komen op de website afbeeldingen tegen van ruim 4000 kunstwerken, vervaardigd door meer dan 800 kunstenaars. „Gemiddeld bezoeken elke dag zo'n 350 mensen de site. Voor een kunstsite is dat goed te noemen”, vindt Spaan.

De website van KunstKontakt heeft niet het doel de kunstverkopen in Nederland op te krikken. „Daar wil ik reëel in zijn. Het verkopen van boeken of cd's via internet heeft zin, maar voor kunstwerken ligt dat anders. Als je een boek bestelt, weet je wat je krijgt. Een kunstwerk ziet er op een plaatje vaak anders uit dan in werkelijkheid. Het aankoopbedrag van een kunstwerk is ook een reden om niet direct iets van het net te kopen.”

Oriëntatie
Spaan wil de consument voornamelijk in contact brengen met kunstenaars. „Internet is bijzonder geschikt om je te oriënteren. Je gaat niet duizend kunstenaars af op zoek naar het schilderij van je dromen. Ik ken een Friese jachtenbouwer die op zoek was naar aquarellen met zeiljachten. Via internet kwam hij erachter dat een Limburgse kunstenaar die in zijn bezit had. Zoiets was vroeger haast ondenkbaar.”

Een wereldwijd net brengt ook buitenlandse kunstenaars in beeld, maar de directeur van KunstKontakt verwacht niet dat de Nederlandse verkopen daardoor gevaar lopen. „Een Japanner koopt via internet écht geen schilderij uit Nederland. Daar is de afstand te groot voor. Er kunnen uiteraard wel interessante contacten worden gelegd.”

Een grote verleiding voor de internettende kunstenaar is het afkijken van ideeën. „Je komt vrij eenvoudig in aanraking met andere kunstvormen, bijvoorbeeld uit een land als Saudi-Arabië. Buitenlandse kunst is makkelijk te kopiëren zonder dat iemand direct alarm slaat. De Stichting Beeldrecht is opgericht om dergelijke fraude tegen te gaan”, zegt Spaan.

Kunstenaars hebben moeite met de opener houding die ze door de komst van internet moeten aannemen, vindt de KunstKontakt-directeur. „Over het versturen van catalogi heb ik nog nooit iemand horen klagen dat het leidt tot plagiaat. Wanneer je moeite hebt met meer openheid, moet je schilderijen opslaan in een kluis. Dat is de beste bescherming tegen fraude. Alleen verkoop je dan niet veel.”

Andere mentaliteit
Minder dan de helft van alle Nederlandse kunstenaars heeft nu een website, vermoedt Spaan. Hij verwacht dat steeds meer kunstenaars het voorbeeld van hun collega's zullen volgen. „Zo'n tien jaar geleden dachten kunstenaars nog dat het publiek wel naar hen toekwam. Ze zijn erachter gekomen dat die gedachte onjuist is. De kunstenaars beseffen dat ze zelf actief moeten werven. De een verstuurt daarom speciale ansichtkaarten, de ander gaat op internet. De sector denkt nu veel marktgerichter dan een aantal jaren geleden.”

De overheid oefent steeds meer druk uit op kunstenaars om meer aandacht aan marketing te besteden. „De meeste kunstenaars zien een website eigenlijk alleen als promotie-instrument. Het is bovendien vrij goedkoop, Een dure catalogus is overbodig. Je ziet wel dat een aantal kunstenaars zich gaat richten op speciale mediakunst, maar dat zijn er slechts weinigen. Daarnaast kijken de kunstbemiddelaars, de galeries en andere uitleencentra met argusogen naar alle ontwikkelingen. Zij worden in hun voortbestaan bedreigd”, denkt Spaan.

Meedoen
„Onzin”, reageert de secretaris van de Galeriebond Nederland, Anneke Oele. „Alles verandert altijd, niets blijft hetzelfde, is mijn motto. Het moet nog maar blijken of internet ons de kop kost. Ik denk het niet. Integendeel, we verkopen juist via internet schilderijen voordat ze worden tentoongesteld. Tegelijkertijd én kunstenaar én ondernemer zijn, lukt bovendien niet. Daar ben ik van overtuigd. Kunstenaars willen alleen aan hun product werken. Wij merken dat de meesten het juist fijn vinden als ze het commerciële gedeelte uit handen kunnen geven.”

Oele denkt wel dat de meeste kunstenaars die nog niet online zijn, snel op internet gaan. „Je bereikt daardoor veel meer mensen. Op internet staan galeries die je anders nooit had ontdekt.”

Veilingen
Kunstveilingen spelen op de ontwikkelingen in door kunst via internet te veilen. Veiling.com, de grootste veiling in Nederland, veilt momenteel zo'n honderd kunstwerken per week. „Consumenten kunnen zelf al hun waar op de site zetten met de minimumverkoopprijs. Aan het einde van een bepaalde periode krijgt de hoogste bieder via e-mail te horen dat hij contact met de verkoper moet opnemen”, zegt de mededirecteur van Veiling.com, M. de Hond.

„Daarnaast veilen we kunst dat eigendom is van galeries. Zij kunnen uit ruimtegebrek nooit alle kunstwerken tentoonstellen. Voor die groep is het ideaal om wel alles op internet te etaleren”, zegt De Hond.

Met name bedrijven tonen interesse om via de internetveiling goedkoop en snel kunstwerken te kopen. Maar ook particulieren weten de digitale weg steeds vaker te vinden. „Met name kunstenaars die bekend zijn, doen het erg goed. Zo hebben we pas zeven werken van moderne kunstenaars onder de hamer gehad, onder andere van Herman Brood en Karel Appel.”

Eenmaal heeft de veilingmeester een Picasso via het net verkocht, maar dat zijn uitzonderingen, erkent De Hond. „We veilen geen oude meesters, daar moet je voor bij Christie's of bij Sotheby's zijn.” Mikt Veiling.com met name op het midden en lagere segment, de twee Amerikaanse (internet)veilingen richten zich duidelijk op de topklasse.

De Hond denkt niet dat Christie's of Sotheby's concurrenten van Veiling.com zijn. „Wij hebben een totaal andere doelgroep. Met name jongeren bezoeken onze website, die op zoek zijn naar een leuk, niet te duur kunstwerk voor in de huiskamer. Christie's en Sotheby's hebben een naam hoog te houden. Het is moeilijk om ineens je beleid te veranderen. Zij willen hoe dan ook exclusief blijven.”

Waterdicht
De twee Amerikaanse bedrijven veilen veel oude meesters, maar Veiling.com wil ook geen rommel op het net zetten. „Het is iemands eigen verantwoordelijkheid als hij een Anton Pieck aanbiedt en dat blijkt niet zo te zijn. Dan is het een zaak van de koper om dat met de verkoper te bespreken. De regels van handel via internet zijn dezelfde als die in het 'gewone' zakenleven gelden.”

Om de kwaliteit van het gebodene niet helemaal uit het oog te verliezen, werkt de internetveiling met een beoordelingssysteem. Gebruikers kunnen aangeven wat hun ervaringen zijn met andere veilingdeelnemers. „Biedt iemand een Anton Pieck aan met een krasje zonder dat hij dat van tevoren heeft aangegeven, dan komt dat op de site te staan. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.”