Snotneus door schimmelsporen

De keel-, neus-, en oorartsen drs. David Sherris, dr. Eugene Kern en dr. Jens Ponikau van de Mayo-kliniek in Rochester in de Amerikaanse staat Minnesota zijn optimistisch. „De uitkomsten van ons onderzoek naar de oorzaken van chronische sinusitis betekenen een potentiële doorbraak die op termijn hoopvol lijkt voor de vele patiënten met deze kwaal”, zo stellen zij in het septembernummer van Mayo Clinic Proceedings, het wetenschappelijke tijdschrift van het gerenommeerde Amerikaanse ziekenhuis.

Verkoudheid
Oorzaak van een gewone verkoudheid is een virus. Belangrijkste verschijnsel is irritatie van het neusslijmvlies met als gevolg een snotneus. Een verkoudheid kan in bepaalde gevallen, bijvoorbeeld bij mensen met een allergische aanleg, ontaarden in een acute sinusitis. Soms is er ook een bacterie in het spel. Er is sprake van een acute sinusitis als niet alleen het neusslijmvlies, maar ook de slijmvliezen van de neusbijholten geïrriteerd raken. In zeldzame gevallen kan een acute sinusitis chronisch van aard worden. Welke factoren daarbij een rol spelen, is tot dusver niet bekend.

Irritatie van het slijmvlies van de neusbijholten leidt tot ophoping van slijm, een drukgevoel rond de ogen en vaak ook hoofdpijn. Een acute sinusitis duurt hooguit enkele weken, de chronische vorm kan zich vele jaren lang doen gelden.

Peter van Wijk –in werkelijkheid heet hij anders– kan daarover meepraten. Al zo'n twaalf jaar kampt hij met chronische sinusitisklachten. Met tussenpozen is hij ervoor behandeld, eerst door de huisarts, later door een keel-, neus-, en oorspecialist (KNO-arts). Hij heeft al heel wat antibioticakuren achter de rug. Zelf experimenteerde Van Wijk ook met wat alternatieve huis-, tuin-, en keukenmiddeltjes. Tot nu toe allemaal zonder veel resultaat. Een operatie moet binnenkort uitkomst bieden. Bij zo'n ingreep worden de vernauwde doorgangen naar de neusbijholten verwijd.

„Ik ben in het verleden ook getest op allergieën. Dat onderzoek wees uit dat ik overgevoelig ben voor de huisstofmijt. De ergste problemen heb ik in het voor- en najaar. Dan kreeg ik van de huisarts ook steevast een antibioticakuur. Flesjes vol neusdruppels heb ik leeggemaakt. Na vier jaar ben ik ermee gestopt. De kwaal bleef”, aldus Van Wijk. Hij kreeg een verwijzing naar een KNO-arts. Die schreef hem diverse sprays voor die moesten leiden tot slinken van het neusslijmvlies. Ook die aanpak bleef zonder resultaat. „Ik ben toen jaren gestopt met dokteren. Twee jaar geleden meldde ik me op advies van een verpleegkundige opnieuw bij de KNO-arts. Weer begon ik met antiallergietabletten en een neusspray. Opnieuw geen resultaat. Daarom ga ik nu onder het mes.”

Onderzoek
De drie Amerikaanse KNO-artsen, niet tevreden met de gangbare symptomatische aanpak, onderzochten het neusslijm van ruim 200 patiënten met chronische sinusitis en van evenzoveel gezonde controlepersonen. „Tot onze verbazing vonden we niet alleen bij de patiënten, maar ook bij de gezonde controlepersonen in het neusslijm zo'n veertig verschillende schimmelsporen, gemiddeld drie per persoon”, vertelt dr. Ponikau tijdens een telefonische toelichting op het onderzoek.

De verbazing van de Amerikaanse onderzoekers werd nog groter bij het onderzoek van het slijmvlies van honderd patiënten uit een subgroep die waren geopereerd aan neuspoliepen. Nogal wat patiënten krijgen die poliepen op de lange termijn ten gevolge van hun chronische sinusitis. In het neusslijmvlies van deze patiënten vonden de onderzoekers grote hoeveelheden van een bepaald soort witte bloedcellen (eosinofielen). Bij de gezonde controlepersonen werden die eosinofiele cellen niet in het slijmvlies aangetroffen.

Dat lijkt er volgens Ponikau op te duiden, dat in daarvoor gevoelige personen het afweersysteem de witte bloedcellen activeert om de schimmels aan te vallen. Het is vooralsnog een raadsel waarom dit gebeurt. Intussen zitten de patiënten met de gevolgen, want de eosinofiele cellen zorgen voor sterke irritatie van het neusslijmvlies, wat leidt tot zwelling en slijmvorming. „De hevige reactie van het afweersysteem lijkt daarmee de belangrijkste oorzaak van chronische sinusitis”, aldus Ponikau. „We zijn als team al drie jaar intensief hiermee bezig en zijn nu voor het eerst met onze onderzoeksuitkomsten naar buiten gekomen. We hebben het gevoel dat we op het juiste spoor zitten en hopen dat dit gaat uitmonden in een effectieve therapie. Daar hebben we minimaal nog twee jaar voor nodig.”

Met farmaceutische bedrijven zijn intussen contacten gelegd voor het ontwikkelen en testen van antischimmelsprays voor lokaal gebruik in de neus. „Het slikken van antischimmelpillen is zinloos omdat die stoffen het neusslijm waarin de schimmels zich bevinden, niet bereiken”, zegt Ponikau.

Interessant
Dr. W. A. B. Stalman, huisarts in Rhenen en twee jaar geleden gepromoveerd op onderzoek naar de behandeling van acute sinusitis, noemt de uitkomsten van de Amerikanen interessant. „Het geeft een heel nieuwe richting aan voor de behandeling van chronische sinusitis en wellicht zelfs ook voor andere chronische aandoeningen van de luchtwegen.”

Dr. R. A. Tange, KNO-arts in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam, zit op dezelfde golflengte. „Het is een boeiende invalshoek. Dat wil ik niet wegpoetsen. Toch heb ik wel een paar vraagtekens. De onderzoekers richten zich op schimmelsporen als dé boosdoeners. Mogelijk schieten ze daarmee raak. Maar je moet er rekening mee houden dat chronische sinusitis verschillende oorzaken kan hebben. Bij mensen met deze aandoening is bijvoorbeeld nogal eens sprake van een allergie van de bovenste luchtwegen. Bij hen zie je vaker een grotere activiteit van eosinofielen in het bloed.”

Vermenigvuldigen
Ook Stalman heeft zijn vragen. „Hoe komt het dat zoveel mensen in de VS en in mindere mate ook in Nederland lijden aan dit probleem? Een van de aanleidingen zou wel eens het vrije en overmatige gebruik van antibiotica, met name in de VS, kunnen zijn. De antibiotica vernietigen niet alleen ziekmakende bacteriën, maar ook soortgenoten die behoren tot de normale bewoners van de neus. Als je die uitschakelt, zijn de schimmels hun natuurlijke tegenstanders kwijt en kunnen ze zich ongebreideld vermenigvuldigen. Bij acute sinusitis is in het verleden met name in de VS gepropageerd deze mensen snel te behandelen met antibiotica ter voorkoming van chronische sinusitis. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat die kuren juist de kwaal hebben veroorzaakt in plaats van voorkomen.”

Het lijkt er volgens Stalman verder op dat de onderzoekers alleen het slijmvlies van de neus hebben onderzocht en niet van de bijholten. Je kunt het slijmvlies van de neus echter niet vergelijken met dat van de neusbijholten. De vraag is dus of men de goede methode heeft gebruikt om een probleem in de neusbijholten te onderzoeken.”

Stalman en Tange noemen het positief dat dit soort onderzoeksuitkomsten in het informatietijdperk snel verspreid worden, maar ze zijn enigszins beducht voor de gevol- gen. „In de praktijk leidt zulk nieuws er nogal eens toe dat mensen in de spreekkamer vragen om –in dit geval– 'de nieuwe antischimmeltherapie'. Maar helaas, zover is het nog niet. De Amerikanen gaan nu verder zoeken naar een mogelijke behandeling. De uitkomsten zien we met belangstelling tegemoet.”