Penicillineresistentie
neemt sterk toe

De naam van de vorige week gehouden conferentie doet vermoeden dat het ging over de gevaren van biologische wapens. Het congres “The Microbial Threat”, de dreiging van de microben, ging echter over de toename van het aantal bacteriën dat resistent raakt tegen antibiotica. Achtergrond vormt de grote vrees, dat straks onder meer eenvoudige griepjes en ontstekingen direct ernstige gevolgen kunnen krijgen voor de getroffenen omdat penicilline of andere antibiotica niet meer helpen.

Oorzaak is het veelvuldige en ongecontroleerde gebruik van antibiotica in de humane en veterinaire gezondheidszorg. Zo worden bijvoorbeeld in de veeteelt antibiotica toegevoegd aan mengvoer om de groei te bevorderen. Dat is inmiddels een uiterst omstreden zaak. De Nederlandse Gezondheidsraad kwam bijvoorbeeld eind vorige maand met het advies om op antibiotica gebaseerde “groeibevorderaars” in de dierhouderij geheel te verbieden. Begin vorige week kondigden de bewindslieden Borst van volksgezondheid en Faber van landbouw verdere maatregelen aan. Doelstelling van de bijeenkomst in de Deense hoofdstad was het maken van een resolutie die aandringt op een veel striktere toepassing van antibiotica. Verder moet er, in navolging van Denemarken, een systeem komen voor de controle op productie en verkoop van antibiotica. Een Europese databank zou verder alle gegevens over resistentie tegen antibiotica moeten verzamelen. Vervolgens moet er een onderzoeksprogramma starten ter voorkoming van de verspreiding van de gewraakte micro-organismen.

De conferentie heeft met dit alles naar het idee van de initiatiefnemers –de Europese ministers van volksgezondheid– een duidelijk politiek karakter. Desondanks zal ook in wetenschappelijke zin aandacht worden besteed aan het probleem. De 330 deelnemers aan de conferentie (die voorafgegaan werd door twee dagen met workshops) waren regeringsvertegenwoordigers, wetenschappers, vertegenwoordigers van industrie, landbouw en consumentenorganisaties. Nederland was met 27 officials naar verhouding bijzonder sterk vertegenwoordigd en deed nauwelijks onder voor 'grootmachten' als Duitsland en Groot-Brittannië. Het is de eerste keer dat een dergelijke bijeenkomst zich op dit niveau en met zo'n breed deelnemersveld met het bedoelde probleem bezighield.

Multiresistentie
De 'microbische dreiging' is volgens de Deense gezondheidsminister en gastheer Carsten Koch bepaald geen academische kwestie, maar uiterst reëel. De Denen menen echter het juiste pakket maatregelen in huis te hebben. „Met name buiten Scandinavië is de groei van het aantal resistente bacteriën zorgwekkend. Het gaat daarbij om stafylokokken, die vaak voorkomen in ziekenhuismilieus, de voor longontsteking verantwoordelijke pneumokokken, tuberculosebacteriën en multiresistente (bestand tegen meerdere antibiotica, WV) salmonellabacteriën”.

„De met antibiotica niet meer te bestrijden bacteriën kunnen worden overgebracht van mens op mens, maar ook van dier op mens, bijvoorbeeld via levensmiddelen. Ontwikkeling van resistentie bij bacteriën betekent dat patiënten niet meer behandeld kunnen worden met goedkope penicilline en in plaats daarvan duurdere middelen krijgen, die bovendien soms veel minder effect sorteren,” legt Koch uit.

Het Deense Rijksseruminstituut heeft zojuist een groot internationaal onderzoek afgerond met betrekking tot stafylokokken bij circa 4000 ziekenhuispatiënten in 19 landen. In sommige landen blijkt de helft van de stafylokokken multiresistent te zijn, terwijl andere landen slechts 1 procent multiresistentie hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Scandinavische landen, maar ook Nederland heeft de zaak nog redelijk in de hand.

Het Rijksseruminstituut concludeert uit het onderzoek dat er een duidelijk verband is tussen de hoeveelheid antibiotica die ziekenhuizen gebruiken en het voorkomen van multiresistentie. Landen buiten Europa gebruiken vaak veel meer antibiotica, soms wel tien keer meer dan Europese landen, en dan gaat het ook nog om de nieuwe en breed inzetbare antibiotica. Koch: “Dat is een bedreiging voor de gezondheid van de hele wereldbevolking. Er komt gelukkig steeds meer aandacht voor dit probleem. Desondanks blijkt het in veel landen moeilijk om een overzicht te krijgen over hoeveel antibiotica er werkelijk gebruikt worden en hoe dat verdeeld is over de humane en diergeneeskunde, en als groeibevorderaars in het veevoer”.

Totaalverbod
Het Veterinaire Serumlaboratorium van Denemarken schat dat in Europa dubbel zo veel antibiotica voor de diergeneeskunde gebruikt worden als voor de behandeling van mensen. Op het ogenblik zijn in de EU tien verschillende antimicrobische middelen toegestaan als groeibevorderende stoffen, maar alleen de Scandinavische landen beschikken over toegankelijke informatie omtrent de reële hoeveelheid. Zweden kent als enige land in de EU nu al een totaalverbod op de bedoelde groeibevorderaars.

Ook de Deense landbouwminister Henrik Dam Kristensen wil het gebruik van antibiotica sterk terugdringen. Antibiotica als groeibevorderaar moeten naar zijn oordeel helemaal verdwijnen. Op de eerste plaats in Denemarken, maar het liefst ook in Europees verband. Denemarken heeft als enige land ter wereld –sinds drie jaar– een volledige controle van antibioticaresistentie bij bacteriën in dieren, levensmiddelen en bij mensen. Een gebundelde registratie en controle van het resistentieprobleem in Europa als geheel bestaat echter nog niet. Desondanks wijzen deskundigen erop, dat het microbische probleem in diverse landen veel groter is dan wordt aangenomen.

Toch zijn de deelnemers aan de conferentie het niet eens geworden. Een aanbeveling tot een algeheel verbod hing in de loop van de bijeenkomst wel in de lucht, maar de sterk omstreden mengvoertoevoegingen zijn uiteindelijk niet eens genoemd in de aanbevelingen. Het bleef bij het dringende advies aan de politieke besluitvormers om te komen tot een gemeenschappelijk controle-, bewakings- en researchbeleid ten aanzien van antibiotica, zowel in de humane als in de veterinaire gezondheidszorg.

Ondanks het duidelijke compromiskarakter van de resolutie toonden de Deense gastheren zich na afloop toch uiterst content met de inhoud. „Nu is gebleken dat velen op hoog medisch niveau het probleem als zodanig erkennen. Dat is een heel goede zaak,” aldus landbouwminister Kristensen.

De gastheren waren ook blij met de conclusie dat een afschaffing van antibiotica als groeibevorderaar niet mag leiden tot veterinaire problemen die vervolgens weer moeten worden behandeld met antibiotica als geneesmiddel. Hierdoor zou de opzet –vermindering van het totale verbruik en reductie van het daarmee samenhangende resistentieprobleem– alsnog niet zijn gediend, zo hielden ze hun gehoor bij de presentatie van het slotdocument voor.