Sleutelen aan de grens van het leven

Dat is de insteek van het boek “Manipuleren met het leven”, geschreven door de Groningse hoogleraar sociale geneeskunde dr. Doeke Post. Het boek bestaat grotendeels uit bewerkingen van artikelen die in de afgelopen jaren verschenen zijn in verschillende dag- en weekbladen. Met het boek wil Post een overzicht geven van ethische vraagstukken binnen de medische wereld die ontstaan zijn in de laatste veertig jaren. En ethische vraagstukken zijn er te over.

Na de Tweede Wereldoorlog heeft vooral de medische wetenschap een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Een van de belangrijkste is wel het op de markt komen van de penicilline, waardoor we de huidige huis-, tuin- en keukeninfectieziekten onder controle kregen. Door controle over infectieziekten die voorheen een belangrijke doodsoorzaak vormden, verschoven de medische problemen echter naar de chronische ziekten en ouderdomsziekten, juist omdat de gemiddelde leeftijd omhoogging.

Mentaliteit
Belangrijker was echter het feit dat de mentaliteit van mensen met betrekking tot ziekte en gezondheid veranderde. Was het vroeger zo dat de meeste mensen de veertig niet haalden en dat ook accepteerden, nu gaven alle medische ontwikkelingen de mensen het idee dat voor elk medisch probleem een oplossing was. Post geeft in zijn boek aan dat nieuwe medische ontwikkelingen juist nieuwe problemen oproepen, en dat dit nu vooral problemen worden die het manipuleren met het leven aangaan. Hij pleit voor een brede maatschappelijke bezinning op medisch-ethische vraagstukken. Hij begint zijn boek met een hoofdstuk over het leven zelf en betoogt (terecht) dat het leven gegeven is door de Schepper.

De Schepper vinden we als het ware terug in de mens en daarom moeten „we eerbied hebben voor de mens en vooral voor zijn beslissingen en keuzes”. Een van de ontwikkelingen in de geneeskunde is het onderzoek van de menselijke genen. De genen die het erfelijk materiaal (DNA) bevatten, zijn de dragers van alle eigenschappen van de mens, van haarkleur en lichaamslengte, maar ook van ziekten die kunnen optreden in de loop van het leven.

In 1989 startte een project van de Human Genome Organization (HUGO), dat zich tot doel stelt een overzicht te maken van al het genetisch materiaal van de mens, de zogenaamde genenkaart. Er is op dit moment al meer dan 500 miljoen dollar besteed aan het project. Van vele duizenden eigenschappen en ziekten is in de loop van de tijd de locatie opgespoord. Ook ons land doet mee aan het project. In Groningen is men bijvoorbeeld bezig het gen voor longkanker op te sporen. Utrecht houdt zich weer bezig met een andere vorm van kanker. Zo wordt de oorsprong van veel ziekten in de loop van de tijd ontdekt.

Consequenties
We moeten ons wel afvragen wat de consequenties zijn van zulk onderzoek. Deze wetenschap kan grote problemen opleveren; neem alleen al de problemen die je kunt krijgen met verzekeringen en werkgevers als je weet dat je een bepaalde ziekte gaat krijgen. Dan hebben we het nog helemaal niet gehad over het opsporen van ziekten voor de geboorte, die de abortuscijfers bepaald niet zullen laten dalen. Het is overigens nog maar de vraag of zulke tests wel op grote schaal toegepast gaan worden, alleen al uit oogpunt van de kosten die ze met zich meebrengen. Duidelijk is wel dat medisch-ethische bezinning nodig is om niet klakkeloos over te nemen wat van de kant van de medische wetenschap aangeboden wordt.

De auteur geeft zelf al aan dat het boek niet bedoeld is als oplossing van alle vraagstukken in de geneeskunde, maar als aanzet tot discussie in gespreksgroepen. De gespreksvragen aan het einde van elk hoofdstuk wijzen daar ook op. In levensbeschouwelijk opzicht stelt het boek teleur. Goed voor elkaar zijn en elkaars mening respecteren, is zo ongeveer de moraal.

N.a.v. “Manipuleren met het leven. Ethische dilemma's in de gezondheidszorg”, door dr. Doeke Post; uitg. Kok, Kampen, 1997; ISBN 90 242 9276 x; 142 blz.; ƒ 24,90.