Russen roken
als schoorstenen

Dr. Leshchinsky (48) heeft een kleine privé-kliniek op de eerste etage van een grijsgrauw betonnen flatgebouw even buiten het centrum van de Russische hoofdstad. Met gepaste trots vertelt hij dat hij de derde telg is van een artsengeslacht dat aan de medische faculteit van de Universiteit van Moskou afstudeerde. Zijn zoon Serge, die nu 14 jaar is, wil dit jaar gaan studeren aan een internationale school in Amsterdam. Ook hij wil arts worden; Serge zou daarmee de vierde in successie zijn die de familietraditie voortzet.

Dr. Leshchinsky spreekt met respect in zijn stem over zijn grootvader. Deze was een beroemd kinderarts en sprak even vloeiend Engels, Duits, Frans en Latijn als Russisch. Ook was hij een uitmuntend kenner van de wereldgeschiedenis. In 1911 werd hij professor aan de faculteit der geneeskunde van de Moskouse universiteit, die toen nog “keizerlijk” heette. Deze hoogleraar schreef een standaardwerk dat generaties lang maatgevend is geweest voor studenten medicijnen. Ook kwam hij geregeld op bezoek bij tsaar Nicolaas II en diens gezin. Peter Leshchinsky's moeder was eveneens arts. De loopbaankeuze van dr. Leshchinsky werd daardoor sterk bepaald en was min of meer een vanzelfsprekendheid.

Deplorabele situatie
Met afschuw spreekt de Russische arts over de verwoestende uitwerking die de coup van 1917 door de Bolsjewieken op de Russische samenleving heeft gehad. „Het gros van de Russische intelligentia verdween toen uit ons land en dat bleek weldra een onvoorstelbare aderlating te zijn”, aldus Leshchinsky. De grandeur van weleer was verdwenen en is eigenlijk nooit meer teruggekeerd. Leshchinsky vertelt dat hij tussen 1968 en 1974 medicijnen studeerde aan het Ivan Sechenov-Instituut en zich daarna heeft gespecialiseerd in de cardiologie. Tussen 1990 en 1995 is hij nog lector geweest aan de faculteit voor gevorderde medische studies. In die jaren heeft Leshchinsky heel wat studenten opgeleid voor hun doctoraalstudie. „Maar helaas verkeert het medisch hoger onderwijs thans in een deplorabele situatie”, vervolgt de cardioloog. „Artsen die aan staatsziekenhuizen verbonden zijn, hebben al in geen maanden hun maandsalaris gehad. Daardoor zijn velen gedemotiveerd geraakt en in staking gegaan. Anderen proberen een baan in het buitenland te vinden of een positie in het bedrijfsleven. Ik hoop vurig dat mijn zoon Serge, die leergierig is, betere kansen in de toekomst zal krijgen en even beroemd zal worden als zijn overgrootvader. Op dit moment is het al zover gekomen dat een groot aantal universiteitsklinieken in onze stad gesloten is, omdat de gebouwen volstrekt niet meer aan redelijke eisen voldoen. Soms functioneert de centrale verwarming al jaren niet meer...”

Agressieve reclame
Zo'n zes à zeven jaar geleden hebben de Amerikaanse en Europese tabaksindustrie Rusland als interessant afzetgebied leren kennen. Vooral nadat de regering van de Verenigde Staten een strikt beleid begon te hanteren en de Amerikaanse gerechtshoven miljardenclaims toekenden ten nadele van de sigarettenindustrie. Deze concerns gingen vervolgens op zoek naar nieuwe afzetgebieden om verloren markten te heroveren. Eén daarvan bleek Rusland te zijn. „Zij zien ons land als een belangrijke compensatiebron”, vervolgt Leshchinsky. De tabaksconsumptie is hier de laatste jaren omhooggeschoten. Rookte vroeger nog niet de helft van de bevolking, thans loopt de tabaksconsumptie bij mannen en jongens op naar de 70 à 80 procent en bij de vrouwen en meisjes naar de 50 procent. Jaarlijks kopen de Russen meer dan 11 miljard pakjes sigaretten, waarvan er ruim 4 miljard uit de westerse landen afkomstig zijn”, aldus Leshchinsky.

Bij de reclamecampagnes wordt volgens hem gebruikgemaakt van agressieve methodes. Zo lopen bij tentoonstellingen en huishoudbeurzen jonge, hip geklede meisjes met pakkende reclameteksten op hun buik en delen dan links en rechts pakjes Camel, Pall Mall of Marlboro uit aan argeloze tieners die nog maar pas de lagere school zijn ontgroeid. Juist die leeftijdsgroep is zo makkelijk te beïnvloeden”, stelt Leshchinsky somber vast. „Kijk, wij verkeren hier helaas nog in een stadium dat de meeste westerse landen al lang zijn gepasseerd, en daar profiteert de tabaksindustrie van”. Dit wordt bevestigd door mevrouw Tatjana Kamerdina, onderzoeker bij het Instituut voor Preventieve Geneeskunde te Moskou. Zij vertelt dat Rusland weliswaar strikte regels kent voor tabaksreclame, maar dat de controlemiddelen om naleving af te dwingen gewoon ontbreken. Televisiereclame voor tabak heeft de Doema in 1995 verboden, maar bij de bus- en metrohaltes in Moskou zijn daar schreeuwerige affiches en manshoge billboards voor in de plaats gekomen. „Het komt zelfs voor”, aldus mevrouw Kamerdina, „dat tabaksconcerns hier in de stad grote popconcerten arrangeren en de horden tieners en twens dan gratis toegangskaartjes aanbieden, als ze eerst maar een aantal pakjes sigaretten hebben gekocht. Zo gaan de Amerikanen hier bij ons te werk”.

Protest
Ook al willen tal van artsen hun protest bij de regeringsautoriteiten laten horen en een appèl laten klinken voor een krachtig antirookbeleid, ze vrezen dat hun oproep weinig uitwerking zal hebben. Leshchinsky is het daar niet mee eens. „We hebben in feite op dit moment niet eens een echte regering”, stelt hij vast. „De regering van premier Tsjernomirdin heeft zich onder de dreigementen van Boris Jeltsin moeten terugtrekken. De waarnemende ministersploeg heeft het te druk met zichzelf”.

Hoe ziet Leshchinsky als cardioloog de oorzaken van de opvallende zucht naar tabak in zijn land? „Dat komt onder andere door de algemene malaise. Vooral de hoge werkloosheid –het gaat om ettelijke miljoenen– en de lage lonen zijn bevorderlijk voor een constante stress. De bevolking van ons land is nog niet opgewassen tegen de consequenties van de grote sociale omwenteling die hier sinds 1989 heeft plaatsgehad. Een open markteconomie wil hier niet echt van de grond komen”, aldus de specialist.

Bij het lezen van de ochtendkrant steekt de gemiddelde Rus direct al een sigaret uit een pas aangebroken pakje op. En dat pakje is tegen het middaguur vaak al leeg. Een bankemployé op de Moskouse beurs had onlangs zo veel stress vanwege de beurscrisis, dat hij per ongeluk een rolletje dollarbiljetten aanstak. „Van de overheid verwacht ik op korte termijn geen daadkrachtig ingrijpen”, herhaalt Leshchinsky somber. „Je moet niet vergeten dat de verkoop van alcohol en tabaksartikelen de twee belangrijkste kurken zijn waarop onze staatshuishouding drijft”.

De medische kant
Wat de medische kant betreft, stelt Leshchinsky dat de invloed van het roken op hart- en bloedvaten zeer complex is en ook nogal controversieel. De stijging van het aantal cardiovasculaire aandoeningen is niet zonder meer gerelateerd aan het wijdverbreide rookgenot, meent hij. „Als we het over de toename van aderverkalking hebben, is dat eerder een gevolg van een verkeerde samenstelling van de lipoproteïnen (bloedvetten). Verder wordt de individuele gezondheidssituatie bepaald door de genetische status van de patiënt”.

„Toen ik nog bij het Nationaal Cardiologisch Onderzoekcentrum werkte, had ik sportmensen van tussen de 30 en 40 jaar onder mijn hoede. Die hadden nog nooit gerookt. En toch leden die aan ernstige vormen van atherosclerose. Anderzijds ken ik patiëntenpopulaties die decennialang hebben gerookt zonder ernstige hart- en longklachten te krijgen. Enkele Japanse onderzoekers hebben onlangs in een rapport aangetoond dat er niet een duidelijk causaal verband bestaat tussen roken en hart- en vaatziekten”, aldus Leshchinsky.

Wel meent de cardioloog met zekerheid te kunnen stellen dat bij veelvuldig roken de kansen op longziekten, aantasting van de bronchiën en (long)kanker aanzienlijk toenemen. Op mijn vraag of hij hiervan exacte cijfers heeft, moet Leshchinsky het antwoord schuldig blijven. „De mensen op het platteland leven hier in een stadium van primitieve overlevingsstrategieën. Die hebben niet eens geld genoeg om een verre reis naar de grote stad te maken en een dokter te consulteren. Van die bevolkingsgroep heb je dus geen betrouwbare cijfers. Ook vindt bij sterfgevallen in ziekenhuizen lang niet altijd autopsie plaats, zodat wij ook van deze mensen geen diagnosecijfers hebben”.

„Als arts ben ik werkelijk somber gestemd over het tabaksprobleem, maar aan de andere kant ben ik geneigd dit enigszins te relativeren. Was dit maar het grootste probleem van dit moment, maar we hebben nog andere kopzorgen. De tieners drinken meer wodka dan ooit, vooral de daklozen onder hen. Verder zijn harddrugs overal verkrijgbaar bij de jongens van het snelle geld. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de alarmerende stijging van het aantal hiv-gevallen in ons land. Volgens ruwe schatting komen er in Rusland jaarlijks zo'n 100.000 mensen bij die seropositief blijken te zijn en het dodelijke aids-virus bij zich dragen”.

Verder vertelt Leshchinsky dat door de slechte economische omstandigheden het aantal nieuwgeborenen de laatste jaren met 10 procent afneemt.

Blijmoedig
De Moskouse cardioloog is ondanks al deze somber makende omstandigheden toch een blijmoedig mens. „Mijn sterke verbondenheid met God houdt me staande”, fluistert hij me toe. „Daardoor kan ik in een land werken waar de gemiddelde man tegenwoordig maar 59 jaar wordt en de gemiddelde vrouw nauwelijks 70. Dat heeft niet altijd met gezondheidsproblemen te maken”, verklaart hij. „Want hier lopen ook genoeg kerngezonde mannen en vrouwen van 77 of 83 jaar rond. Volgens recente publicaties van het ministerie van binnenlandse zaken is de daling van de gemiddelde leeftijd voor een deel te wijten aan het sterk stijgende aantal zelfmoorden en roofmoorden onder jongeren en de vele afrekeningen in het criminele circuit”. Leshchinsky's patiëntenkring bestaat voor een deel uit hoogbejaarden. „Die zoek ik als cardioloog altijd thuis op, zelfs als ze mijn rekeningen niet meer kunnen betalen. Ik ben 's avonds vaak doodmoe, maar dankzij God vind ik steun en roeping in mijn werk”. Ontroerende woorden van een arts in hart en nieren!