Doe-het-zelfcursus
tegen chronische pijn

Als gevolg van de pijn kan Sonja haar huishouden niet aan. Ze heeft al jaren hulp van de thuiszorg, waaraan ze nog steeds niet is gewend. Ze voelt zich erg gesteund door haar huisarts en haar reumatoloog, en Pieter en de kinderen nemen haar veel werk uit handen. Toch is ze ook vaak depressief en verdrietig. Dan zit ze apatisch voor zich uit te staren op de bank tot de kinderen thuiskomen uit school.

Iedereen heeft wel eens pijn. Maar als dit chronisch wordt, gaat het iemands leven beheersen. Omdat Sonja door de pijn veel dingen niet meer kan, geeft dat zorgen en spanning. Dit zorgt weer voor meer pijn en zo komt ze in een vicieuze cirkel terecht, waarbij alles draait om de pijn.

Begrip
Om mensen te leren anders met pijn om te gaan is Teleac/Not gestart met een zelfhulpcursus “Werken aan pijn, omgaan met chronische pijn”. De cursus is niet alleen geschreven voor de pijnpatiënt, maar ook voor de partner of anderen uit iemands directe omgeving. Het samen volgen van de cursus bevordert wederzijds begrip. Bovendien kunnen familie en vrienden veel doen om iemand te helpen anders om te gaan met pijn, aldus het advies in het cursusboek.

De doe-het-zelfcursus is geen wonderolie, waarschuwen de samenstellers. Iemand moet er hard aan werken om pijn te leren beheersen. Het idee zelf meer controle te hebben over de pijn is heel belangrijk. Daardoor wordt het minder beangstigend.

In Nederland lijden meer dan 800.000 mensen aan chronische pijn. Dit wordt zo genoemd als de pijn langer dan een maand of zes aanhoudt. Uit onderzoek blijkt dat eenvijfde deel van de mensen met pijnklachten elke dag pijn heeft. Meestal wordt verondersteld dat chronische pijn vooral bij ouderen voorkomt. Het gaat echter vaak om jonge volwassenen, die daarvóór gezond waren.

Van de mensen die veel pijn hebben zegt bijna de helft tegen zichzelf: „Niet zeuren, gewoon doorgaan”. De meesten maken hun pijn niet kenbaar, ook niet als die heel hevig is, omdat ze anderen niet met hun probleem lastig willen vallen. Als de pijn bijna niet te harden is, trekken ze zich terug en tegen de tijd dat het wat beter gaat, komen ze weer tevoorschijn.

Veel mensen realiseren zich niet wat pijn in het dagelijks leven betekent. Een deel van de pijnpatiënten wordt zo ernstig gehinderd in de dagelijkse bezigheden, dat ze geen betaald werk meer kunnen doen of huishoudelijke hulp nodig hebben. Veel mensen worden door de pijn en de beperkingen waar zij soms dagelijks tegenaan lopen, angstig, moedeloos en depressief.

Vergrootglas
In de cursus stellen de psychologen Alexandra de Bruijn en Frits Winter dat iemand zelf kan bepalen hoeveel aandacht pijn krijgt. „Als we ons volledig op de pijn concentreren, leggen we deze als het ware onder een vergrootglas. Natuurlijk neemt daardoor de pijn toe. Als we onze aandacht volledig vestigen op iets buiten ons (de ondergaande zon of een spannend boek), dan werkt dat als een pijndemper. We kunnen ook te weinig aandacht hebben voor de pijn. Zo negeren veel mensen hun pijn en vluchten ze in activiteiten. Het is echter belangrijk dat pijn de juiste aandacht krijgt: niet te veel, maar ook niet te weinig”.

Sonja, die reumathoïde arthritis heeft en dagelijks pijn voelt, maakt zich vaak zorgen over de toekomst, over het verloop van haar ziekte: „Hoe snel zal het gaan? Welke ingrepen zullen er moeten worden uitgevoerd? Hoeveel pijn staat mij nog te wachten? Haar zorgen maken haar behoorlijk gespannen. Daarbij is ze ook nog bang voor de pijn zelf. Ze vraagt zich al bij voorbaat af of ze de pijn uit kan houden en is bang dat ze een bezoek moet afzeggen door een opkomende pijnaanval.

Pijn kost veel energie, doordat ze veel spanning, onrust en negatieve emoties met zich meebrengt. Volgens de psychologen kan er zelfs een uitputtingssyndroom ontstaan, waardoor de pijn steeds meer invloed krijgt. Pijn roept spanning op, die weer meer pijn en vermoeidheid tot gevolg heeft. De spanning wordt dan nog groter, waardoor pijn en vermoeidheid toenemen. In het kader van de cursus kunnen mensen door ontspanningsoefeningen proberen de vicieuze cirkel waar ze in beland zijn, te doorbreken. Als iemand zich kan ontspannen, worden niet de zorgen of spanningen opgelost of aangepakt, maar wel de lichamelijke reactie daarop. Op die manier kan iemand proberen zijn pijn positief te beïnvloeden, vinden de psychologen.

Excuus
In het boek “Werken aan pijn” staat een herkenbaar voorbeeld. Carel, die voortdurend pijn heeft in zijn oor, heeft al een paar keer gemerkt dat de pijn erger werd toen hij bij kennissen op bezoek was. Hij is er daarom tegenop gaan zien en het liefst ziet hij helemaal van zulke bezoeken af. Hij heeft zich al nooit zo zeker gevoeld in het contact met anderen en de pijn maakt hem nog onzekerder. Het is voor Carel eigenlijk een welkom excuus geworden om dit soort verplichtingen uit de weg te gaan.

Fietsen, wandelen, een cursus volgen, in de tuin werken, ramen lappen, op bezoek gaan en tal van andere bezigheden leiden bij veel pijnpatiënten tot meer pijn. De pijn wordt iets negatiefs en volgt als een straf op actief bezig zijn. Om de pijn het hoofd te bieden, gaat de patiënt rusten, over de pijn praten, krijgt aandacht, slikt een pijnstiller en wordt ontzien. Dat heeft direct een positief gevolg, want de pijn neemt af. Pijnvermindering is dus een beloning voor rusten, een pijnstiller nemen en praten over de pijn.

Op de langere termijn zullen juist ontspannende activiteiten als wandelen of op bezoek gaan steeds minder worden. De pijnpatiënt komt de deur niet meer uit, er ontstaat gebrek aan afleiding en hij wordt sociaal steeds meer geïsoleerd. Dat maakt hem eenzaam, moedeloos en neerslachtig. Zulke negatieve emoties zullen juist zijn pijnervaring verergeren.

Belonen
Tijdens de cursus probeert men dit (meestal onbewuste) gedrag om te draaien. Gezond gedrag, bijvoorbeeld een activiteit als het volgen van een cursus, zou moeten worden gevolgd door een beloning en niet door pijn. In de praktijk houdt dat in dat iemand een activiteit kan uitvoeren tot aan de pijngrens. De psychologen vinden het van groot belang dat iedere stap die iemand zet in het uitbreiden van gezond gedrag direct wordt beloond. „Geef jezelf een compliment, koop een bloemetje, koop een mooi boek of ga even lekker liggen”.

De cursus van Teleac is zaterdag 21 maart gestart als een achtdelig televisieprogramma. Daarnaast zijn er in april drie radioprogramma's gepresenteerd over pijn en pijnbestrijding. Het cursuspakket is ook goed te gebruiken los van de televisie- en radioprogramma's. Het bestaat uit een cursusboek, een werkboek, twee audiocassettes en de Fysio Fitness-videoband. Het pakket kost 69 gulden. Daarnaasts zijn de tv-programma's van “Werken aan pijn” eveneens op videocassette verkrijgbaar voor 160 gulden. Beide pakketten zijn te bestellen bij Teleac/NOT via telefoonnummer 0900 -1344. Het cursuspakket is ook via de boekhandel te koop.