Meer dan een huid
die niet terugveert

De promovendus pleit voor een zorgvuldig volgen van de vochtbalans van de patiënt door het regelmatig meten van de lichaamsweerstand. De methode van de klinisch geriater werkt als volgt. Eén keer per dag krijgt een patiënt, via elektrodes op hand en voet, door een impedantieapparaat een zwakke, niet-voelbare wisselstroom door het lichaam gestuurd. Daarna kan de totale elektrische wisselstroomweerstand van het lichaam worden gemeten. De gemeten weerstand blijkt een goede maat voor de vochtbalans. Een verstoring van de weerstand duidt dus op een verstoring van de vochtbalans. Op deze manier kan er een verfijning in de diagnostiek van uitdroging komen.

„Tussen de 7 en 20 procent van de ouderen heeft problemen met de vochtbalans. De verstoringen hebben vaak een belangrijk effect op de kwaliteit van leven”, zegt Olde Rikkert. „De nieren scheiden wateroplosbare medicamenten bijvoorbeeld minder goed uit. Daardoor kan snel medicijnvergiftiging ontstaan. Als gevolg van uitdroging kan ook acute verwardheid optreden”.

Normaalwaarden
Op de geriatrische afdeling van het Academisch Ziekenhuis Nijmegen St.-Radboud volgde Olde Rikkert voor zijn onderzoek 53 patiënten van gemiddeld 80 jaar oud. Hij mat bij hen de wisselstroomweerstand gedurende een periode van 8 tot 143 dagen.

Uit een afzonderlijke studie bleek dat ouderen onderling sterk verschillen in de laboratoriumbepalingen die de mate van uitdroging aangeven. Olde Rikkert doet in dit verband de volgende aanbeveling: „Als een patiënt een aantal keren wordt geprikt, kan de arts het best kijken naar afwijkingen van de normaalwaarden van de patiënt”.

Ongestraft
Olde Rikkert is een groot pleitbezorger van medisch-wetenschappelijk onderzoek bij oudere patiënten. „Geriatrische patiënten verschillen op een aantal punten van jongere patiënten”, zegt hij. „Zij hebben verscheidene chronische ziekten en acute ziekten tegelijkertijd. Verder kenmerken ze zich door een wankel sociaal, psychisch en lichamelijk evenwicht, waardoor zij snel hun zelfredzaamheid verliezen. Al deze nadelige effecten vormen een bedreiging voor de kwaliteit van leven”, stelt de promovendus. Om die reden noemt Olde Rikkert geriatrische patiënten een moeilijke groep om onderzoek mee te doen. „Je kunt niet ongestraft de onderzoeksresultaten van jongeren toepassen op ouderen. Dat gebeurt nog te vaak. Juist daarom moet er meer onderzoek bij oudere patiënten worden uitgevoerd”.

Toestemming
Een derde aspect van het promotieonderzoek van Olde Rikkert is de manier waarop aan oudere patiënten toestemming moet worden gevraagd voor onderzoek. „Elke patiënt, of deze nu jong is of oud, moet voor een onderzoek toestemming geven. We noemen dat “informed consent”. Wanneer echter geriatrische patiënten meewerken aan onderzoek en ze daarover informatie krijgen, dan blijkt dat ze slechts de helft van de essentiële zaken begrijpen”, zegt hij.

Olde Rikkert werkte daarom met een proeftijd. Zo kregen ouderen de gelegenheid vrijblijvend kennis te maken met zijn onderzoeksmethoden. „Het blijkt dat de oudere patiënt het risico en de belasting van het onderzoek na zo'n periode beter kan inschatten”. De geriater noemt deze methode van toestemming vragen “experienced consent”.

Prijzen
Ook wilsonbekwaamheid is bij bepaalde ouderen –al dan niet dementerend– niet makkelijk vast te stellen. Olde Rikkert merkt op dat desondanks de meeste artikelen over ouderenonderzoek niets vermelden over de manier waarop “informed consent” is verkregen en wilsonbekwaamheid is vastgesteld.

Voor zijn promotieonderzoek ontving de klinisch geriater vorige week de prof. Schreuderprijs, een driejaarlijkse prijs voor onderzoek op het gebied van de gerontologie en geriatrie. Op 23 april ontvangt hij van de Vrije Universiteit voor zijn deelstudie de prof. C. van der Meerprijs voor medische ethiek.