Druppelverdoving
bij staaroperatie

Hans Ligtvoet behandelt dertien staarpatiënten per week. Hij is oogarts in het ziekenhuis De Sionsberg in Dokkum. Ligtvoet is een Limburger, maar het is een knappe Fries die zijn zachte “g” kan horen. De Dokkumer behoort tot een kleine voorhoede van oogartsen die het oog tijdens staaroperaties verdoven met druppeltjes. Een methode die zowel de patiënt als de oogarts voordelen biedt, zegt Ligtvoet.

Mevrouw Elgersma mag plaatsnemen in de stoel. Ligtvoet laat een serie druppels in haar oog vallen. Vervolgens zeept hij de omgeving van het oog in met jodium. Dan wordt mevrouw Elgersma van top tot teen bedekt met een laken van steriel papier. Alleen haar linkeroog is nog zichtbaar. Een klein sperklemmetje houdt het oog open. Een straaltje jodium in het oog zorgt voor de ontsmetting. Dan kan de ingreep beginnen.

Klein sneetje
„Kijkt u maar in de lamp”, zegt Ligtvoet tegen zijn patiënte. Dan maakt hij met een vlijmscherp diamantmesje een sneetje van slechts 3,2 millimeter in het hoornvlies en verschaft zich toegang tot de voorste oogkamer waarin zich de vertroebelde ooglens bevindt. Vervolgens spuit hij nog enkele druppels verdovingsvloeistof in het oog. Daarna volgt een laag gel om de achterkant van het hoornvlies te beschermen.

Dan wordt de lens aangevat. Ligtvoet maakt een opening in het kapsel dat de lens als een aardappelschilletje omgeeft. Het bolle eiwitschijfje spoelt op een vloeistofstroom uit het kapselzakje. Met ultrasone energiestootjes, 38.000 keer per seconde, breekt Ligtvoet met de tip op het handvat van zijn Phako-emulsificatiemachine de harde lenskern in stukjes. Als kleine ijsschotsen drijven de lensdeeltjes rond in de beschermende gel boven de pupil. Totdat ze worden opgezogen. De Phako-emulsificator is als een Hoover-stofzuiger: hij klopt, hij veegt en hij zuigt. Een computer in het apparaat doseert de zuigkracht volkomen automatisch.

Kunstlens
Na deze zorgvuldige reiniging is het tijd voor een schone laag gel. Daarmee is het bedje gespreid voor de kunstlens. Met een handige beweging werkt Ligtvoet het soepele siliconenlensje dubbelgeklapt door het piepkleine sneetje in het hoornvlies, waarna het lensje zich in het lege lenskapsel openvouwt. Met een paar haakjes klemt het lensje zich vast in de kapselzak. Nog wat korte afwerkende handelingen en de ingreep is al achter de rug.

„Klaar”, zegt Ligtvoet, terwijl hij de steriele doek verwijdert. „Deed het zeer?”, vraagt hij met een knipoog naar mevrouw Elgersma. De Friezin zegt niets te hebben gevoeld. Ze staat op, strekt de benen, trekt haar rok glad, loopt met de zuster de operatiekamer uit en drinkt een kopje koffie. Daarna mag ze naar huis. De volgende dag wordt ze verwacht voor een nacontrole.

Internationaal congres
Ligtvoet kwam in november 1996 op een internationaal congres van oogartsen in Nice in aanraking met de druppeltechniek. „Toen ik weer in het vliegtuig naar huis zat, dacht ik: Dat ga ik ook doen”. Inmiddels heeft hij zo veel ervaring opgedaan met de nieuwe methode dat hij vorige maand in het Diaconessenhuis in Eindhoven op uitnodiging van collega Piet Meurs een demonstratie gaf aan zo'n zeventig andere oogartsen. Via monitoren konden zij Ligtvoet tijdens de operatie letterlijk op de vingers kijken.

De Dokkumer oogarts schat dat er inmiddels zo'n tien à twintig oogartsen in Nederland zijn die ook gebruikmaken van de druppelverdoving. „Dat zijn er te weinig, vind ik. De methode is echt superieur”.

De grote meerderheid van de oogartsen werkt nog met de traditionele verdovingsinjecties naast en onder het oog. De naald wordt daarbij zo'n 3 tot 4 centimeter diep in het omliggende weefsel gestoken. Dat is geen pretje voor de patiënt. „Bovendien is er een zeer klein risico dat je een keer misprikt en in het oog steekt. Zoiets overkomt iedere oogarts wel een keer in z'n leven. Dat is voor de patiënt heel vervelend en er is veel werk aan de winkel om de schade te herstellen”, weet Ligtvoet.

De meeste oogartsen geven de voorkeur aan verdovingsinjecties omdat ook de oogspieren daarna verlamd zijn. Op een bewegend oog zitten ze tijdens de operatie niet te wachten. Ligtvoet wuift dat bezwaar weg. „Ik werk samen met de patiënt. Dat gaat perfect. Als ik zeg dat ze iets naar boven of naar beneden moeten kijken, doen ze dat gewoon. Het is dus gemakkelijker, want anders moet je zelf het oog draaien. De nieuwe werkwijze levert nooit problemen op, terwijl het toch vaak gaat om oudere patiënten. De oudste was bijna 101 jaar. Zij kreeg ook de druppelverdoving. De patiënten zijn zeer enthousiast. Alleen bij demente bejaarden kun je natuurlijk niet zo werken. Die brengen we meestal helemaal onder narcose”.

Voordelen
De voordelen van de druppelverdoving zijn volgens hem groot. De patiënten zijn van de bedreigende prikken af. 's Ochtends kunnen ze gewoon ontbijten. Dat is vooral makkelijk bij suikerpatiënten. Ze kunnen gewoon hun insuline spuiten. Ook voorbereidend onderzoek kan vervallen. Bloedonderzoek op het laboratorium is niet nodig, patiënten hoeven niet meer naar de röntgen, de cardioloog of de internist. „De methode werkt dus tijd- en kostenbesparend”, aldus een enthousiaste Ligtvoet.

De Phako-emulsificatiemethode, waarbij de lenskern met ultrasone energiestootjes in stukjes wordt gebroken die vervolgens worden opgezogen, betekent volgens hem een enorme verbetering. „Vroeger moesten we een forse snee in het hoornvlies maken. Dat is nu niet meer nodig. We werken via een piepklein sneetje. Acht jaar geleden kwam deze operatietechniek beschikbaar. Veel oogartsen wilden er toen niet aan, maar nu werken ze vrijwel allemaal op deze manier. Ik verwacht dat ook de druppelverdoving steeds meer terrein zal winnen”.

Multifocale lenzen
De ontwikkelingen op het terrein van de oogheelkunde volgen elkaar snel op. Sinds kort plaatst Ligtvoet samen met nog enkele andere oogartsen bij geselecteerde patiënten multifocale implantatielenzen. Daarbij maakt hij gebruik van dezelfde operatietechniek. Deze lenzen zijn een veelbelovende nieuwe ontwikkeling. Zij maken een leesbril, nodig na implantatie van een conventionele lens, overbodig. Met multifocale lenzen kunnen mensen niet alleen veraf, maar ook dichtbij scherp zien.