Kookboek tegen opvliegers

Shandler schreef vervolgens zelf een receptenboek: “Estrogen: The Natural Way”, in de VS inmiddels een bestseller. Shandler kreeg van haar arts aanvankelijke hormoonpillen om haar overgangsklachten te overwinnen. Die gaven echter veel klachten. „Ik werd misselijk en voelde me net zo beroerd als tijdens een beginnende zwangerschap”. Shandler kapte ermee. Publicaties over een verhoogde kans op borstkanker ten gevolge van deze hormoonpillen speelden bij die beslissing eveneens een rol.

Toen ze gestopt was met het slikken van hormonen kwamen de overgangsklachten echter weer terug. 's Nachts werd Nina badend in het zweet wakker. Overdag had ze last van opvliegers.

Een ontdekkingsreis naar natuurlijke alternatieven begon. Ze verslond boeken over de menopauze, liep bibliotheken af, verdiepte zich in wetenschappelijke publicaties en bezocht natuurvoedingwinkels.

Shandler kwam erachter dat Japanse vrouwen veel minder last hebben van overgangsklachten dan Amerikaanse. Ze las over plantaardige oestrogenen afkomstig uit soja, dat in Japan in de vorm van tofoe veel gebruikt wordt. Het is een product dat eruit ziet als bleke kaas. Tofoe is gemaakt van gemalen sojabonen.

Shandler was niet bepaald ingenomen met haar ontdekking, want ze had tofoe altijd vies gevonden. Maar de Amerikaanse zette door. Ze veranderde haar voedingsgewoonten en ontwikkelde zelf recepten op basis van soja en lijnzaad die nog smakelijk waren ook. Shandler: „Op een avond kwam mijn vriendin Margaret langs. Ik had net een chocoladepudding gemaakt op basis van tofoe, maar dat wist ze niet. Ik bood haar een schaaltje aan en Margaret at het tot de laatste hap op. Heerlijk, zo luidde haar reactie”.

Toen mengde Nina's echtgenoot Michael zich in het gesprek. „Je moet een kookboek schrijven over soja en plantaardige oestrogenen”, zei hij. Op dat moment ontstond het idee voor dit boek, aldus Nina. Ze kreeg hulp van drie artsen, Barry Elson, Joyce Duncan en Samuel Gladstone, die aan haar boek een wetenschappelijke basis gaven.

Voors en tegens
Allereerst wijzen de drie artsen op de positieve aspecten van de zogenaamde aanvullende hormoontherapie met synthetische oestrogenen. Ze beschermen tegen botontkalking en hart- en vaatziekten. Hormoonpreparaten hebben dus positieve effecten. Ze hebben echter ook bijwerkingen, zoals Shandler ondervond. Daarnaast geven ze een verhoogd risico op borstkanker, dat toeneemt naarmate de hormonen langer worden geslikt.

De drie artsen citeren met instemming hun collega, gynaecoloog Isaac Schiff, hoofd van de afdeling gynaecologie en obstetrie van het Massachusetts General Hospital. Hij vat het dilemma kernachtig samen: „Met hormoonpreparaten zadel je vrouwen op met de mogelijkheid van een verhoogd risico op borstkanker op hun zestigste, om op hun zeventigste een hartaanval en op hun tachtigste een heupfractuur te voorkomen. Hoe kun je zo'n beslissing nemen?”

Het trio gaat vervolgens in op de vraag waarom plantaardige oestrogenen die ongewenste bijwerkingen niet hebben. Er zijn volgens hen drie vormen van oestrogenen. Twee ervan (sterke oestrogenen in synthetische hormoonpreparaten) lijken de kans op kanker te vergroten, terwijl de derde (een zwakke plantaardige vorm van oestrogeen) juist beschermend lijkt te werken tegen kanker. Ze verwijzen naar een publicatie in the Journal of the American Medical Association en naar de in 1995 gepresenteerde uitkomsten van een grote studie onder 120.000 hormonen slikkende Amerikaanse vrouwen. Hieruit bleek dat oestrogeenpillen tegen overgangsklachten het risico op borstkanker met 30 procent vergroten. Een moderne versie van de pillen waaraan het hormoon progesteron was toegevoegd, verhoogde het risico zelfs tot 40 procent. Hoofdonderzoeker Graham Colditz verklaarde dan ook: „Slik niet langdurig hormonen als je dit kunt vermijden”.

Soja en lijnzaad
Vervolgens wijzen de artsen Elson, Duncan en Gladstone op de mild werkende, plantaardige oestrogenen uit soja en lijnzaad. Ze hebben dezelfde positieve effecten als de synthetische hormonen, maar zonder nadelige bijwerkingen. Ze helpen niet alleen tegen overgangsklachten, maar lijken het risico op (borst)kanker te verkleinen.

Opmerkelijk is ook een onderzoek van de Amerikaanse vereniging voor experimentele biologie. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd kregen gedurende twee maanden soja toegevoegd aan hun voeding. Dat had onder meer tot gevolg dat hun menstruele cyclus ongeveer 2,5 dagen langer duurde. En vrouwen met een langere cyclus hebben blijkens onderzoek een lager risico op borstkanker.

Baanbrekende onderzoeksuitkomsten verschenen in 1990 in The British Medical Journal. Een groep vrouwen van gemiddeld 59 jaar oud kreeg dagelijks zes eetlepels sojameel. Een tweede groep kreeg twee eetlepels lijnzaad. De onderzoekers keken vervolgens naar de effecten op het vaginale milieu. Na zes weken hadden de dames dezelfde slijmproductie als vrouwen vóór de overgang.

In een ander onderzoek onder vrouwen van gemiddeld 54 jaar oud, gepubliceerd in het tijdschrift Maturitas, Journal of Climacteric and Postmenopause, bleken zes eetlepels sojameel na zes weken grote effecten te sorteren. Er trad een daling op van 40 procent in de bekende overgangsklachten: opvliegers, zweten, hoofdpijn, slaapproblemen, depressies, vermoeidheid, irritaties en nervositeit, verhoogde aandrang tot urineren en verlies van seksuele interesse.

(Borst)kanker
De daling van de oestrogeenproductie na de overgang maakt dat vrouwen na de overgang een hoger risico hebben op borstkanker, botontkalking en hart- en vaatziekten. Uit onderzoek bij ratten blijkt dat kleine hoeveelheden soja in hun voeding het aantal gevallen van erfelijke borstkanker met de helft verminderde. Uitkomsten van onderzoek bij mensen zijn er overigens nog niet.

Uit de dieronderzoeken bleek tevens een daling van het risico op lever-, blaas-, maag- en prostaatkanker. De artsen Elson, Duncan en Gladstone halen Mark Messina aan, een onderzoeker die vroeger verbonden was aan het Amerikaanse National Cancer Institute. Hij noemt zeven bestanddelen uit soja die mogelijk bescherming bieden tegen kanker.

Zogeheten protease inhibitoren lijken een positieve invloed te hebben op genen die in verband worden gebracht met het ontstaan van dikkedarm-, long-, alvleesklier-, slokdarm- en borstkanker. Fytaten hebben eenzelfde werking als antioxidanten. Ze vangen vrije zuurstofradicalen weg die schade kunnen toebrengen aan vaatwanden en weefsels. Fytosterolen beschermen de darmwand tegen schadelijke galzuren. Andere actieve stoffen zijn saponinen, fenolen (beide antioxidanten), lecithine en de al genoemde plantaardige oestrogenen. De eerste zes stoffen komen voor in veel soorten groenten en fruit. De plantaardige oestrogenen echter vrijwel alleen in soja en lijnzaad. In soja gaat het om zogeheten isoflavonen met namen zoals genisteïne en daidzeïne. Lijnzaad bevat een andere groep plantaardige oestrogenen (lignanen). Het gehalte aan fyto-oestrogenen in lijnzaad is maar liefst honderdmaal hoger dan in andere zaden, groenten en fruit.

Botontkalking
Interessant zijn ook de positieve effecten van soja op de botdichtheid. Het gaat eveneens om dierstudies, zo melden Elson, Duncan en Gladstone. De uitkomsten van een eerste onderzoek onder vrouwen zijn onlangs op een congres gepresenteerd. Bij vrouwen die na de overgang soja-eiwit met 90 milligram plantaardige oestrogenen per dag kregen, kon in vergelijking met een controlegroep die caseïne in de vorm van magere melkpoeder gebruikte, een toename van de botdichtheid worden gemeten. Dat meldt mevrouw dr. ir. A. F. M. Kardinaal, werkzaam bij TNO Voeding in het tijdschrift Voeding van oktober 1997.

Cholesterol
Vervanging van dierlijk eiwit door soja-eiwit leidt tot een forse verlaging van het cholesterolgehalte, zo blijkt uit diverse onderzoeken bij mensen. Zo meldt de Italiaanse onderzoeker A. Gaddi in the American Journal of Nutrition dat bij patiënten met een erfelijke vorm van een te hoog cholesterolgehalte de cholesterolwaarden in hun bloed met meer dan een kwart afnamen.

Elson, Duncan en Gladstone halen ook de gecombineerde resultaten aan van 38 onderzoeken gepresenteerd door The New England Journal of Medicine, eind 1995. Daaruit bleek dat bij mensen die dagelijks 30 gram soja aten (twee tot drie porties per dag) de concentratie van het 'slechte' LDL-cholesterol daalde met 12,9 procent, terwijl het niveau van het 'goede' HDL-cholesterol steeg met 2,4 procent, dit alles vergeleken met controlegroepen met precies dezelfde voeding, maar zonder soja.

Zowel Elson, Duncan, Gladstone als Kardinaal hebben geen aanwijzingen voor schadelijke gezondheidseffecten in bevolkingsgroepen met een relatief hoge inneming van fyto-oestrogenen. Kardinaal voegt er wel aan toe dat er ook geen systematisch onderzoek naar eventuele schadelijke effecten is gedaan.

Er zijn ook geen 'vervrouwlijkende' effecten bekend van soja en lijnzaad op mannen. Japanse mannen eten zonder problemen tofoe. Fyto-oestrogenen zijn uiteraard ook geen echte oestrogenen, maar oestrogeenachtige stoffen.

Dosering
Elson, Duncan en Gladstone gaan ook in op de dosering van fyto-oestrogenen. Zij melden dat 200 milligram fyto-oestrogenen ongeveer hetzelfde effect heeft als 3 milligram synthetische oestrogenen. Op een conferentie van het National Cancer Institute in 1990 hield Donna Baird haar gehoor voor dat dagelijks een halve kop sojabonen samen met twee sojasnacks ongeveer 200 milligram fyto-oestrogenen bevatten.

Van lijnzaad is minder nodig omdat dit zeer veel fyto-oestrogenen bevat. Elson, Duncan en Gladstone komen op grond van hun literatuuronderzoek met een advies op maat. Eén eetlepel lijnzaad per dag kan het borstkankerrisico verlagen; twee eetlepels lijken te helpen bij overgangsklachten; drie tot vijf eetlepels zouden het cholesterol kunnen verlagen en drie tot acht eetlepels bieden mogelijk bescherming tegen botontkalking.

Effect op Shandler
En hoe ging het verder met Nina Shandler? „Twee weken nadat ze op haar nieuwe dieet, rijk aan soja en lijnzaad, zonder vlees maar wel met vis, was overgestapt, merkte ze al kleine veranderingen. Na zes weken had ze nog maar één opvlieger per dag. Twee maanden later sliep ze 's nachts door zonder wakker te worden”.

Mede n.a.v. “Estrogen, the natural way”, door Nina Shandler e.a.; uitg. Villard, New York, 1997; ISBN 0-697-45585-X; 300 blz. Dit Engelstalige boek is verkrijgbaar via Van Ditmar Boekenimport, Joan Muyskensweg 6-6a, 1096 CJ Amsterdam. Tel. 020-5 97 96 50. Prijs ƒ 60,65.

Benodigdheden (voor vier personen): Een stuk zachte tofoe, 100 gram ongezoete chocoladepoeder, 50 milligram maplesiroop, 1 eetlepel stroop, 1 eetlepel vanille-extract.

Bereiding: Doe alle ingrediënten in de keukenmachine en zet hem aan totdat alles tot een zacht, romig geheel is geworden. Misschien is nog wat vanille-extract nodig. De pudding is klaar om te serveren. U kunt hem ook nog even in de koelkast zetten.

(Volgens Shandler bevat dit gerecht een kwart van de dagelijks benodigde hoeveelheid plantaardige oestrogenen.)

Aardappelsalade

Benodigdheden (voor vier personen): Vier aardappelen, vier knoflookteentjes, 1 eetlepel verse dille, twee eetlepels appelazijn, drie eetlepels mosterd, een kwart theelepel zout, 1 stuk tofoe, 1 gehakte ui en een kopje gehakte augurken.

Bereiding: 1. Kook de aardappels. Laat ze daarna afkoelen. Maak de knoflook fijn. Doe de knoflook in een kom en voeg de dille, azijn, mosterd, zout en tofoe toe. Roer alles door elkaar tot een papje. Voeg daarna de uien en augurken toe. Snij de aardappelen in kleine stukjes. Meng alles goed door elkaar en dien op.

(Volgens Shandler is dit recept goed voor een van de dagelijks benodigde acht porties plantaardige oestrogenen.)