Satelliet gaat slechtzienden door stad gidsen

Blindenstok krijgt
een verlengstuk

Het Rotterdamse NS-station Blaak had afgelopen zomer een primeur. Voor blinden is een trein- of metrostation al snel een doolhof. NS Railinfrabeheer ontwikkelde een elektronisch informatiesysteem waarmee blinden en slechtzienden op allerlei plaatsen in het station via een koptelefoon konden horen waar ze zich bevonden.

Is de blinde echter eenmaal de stationshal uit of boven aan de roltrap van de metro, dan moet hij opnieuw vertrouwen op zijn stok of hond, in combinatie met een goed richtingsgevoel. Hooguit tref je in een winkelcentrum stroken met ribbeltegels voor blinden aan, al dan niet gebarricadeerd door geparkeerde fietsen. Stadsplattegronden zijn handige hulpmiddelen, maar zelden in braille beschikbaar.

Een groep internationale wetenschappers, onder leiding van het Brits Koninklijk Nationaal Blindeninstituut in Londen, is hard bezig om blinden een nieuwe steun in de rug te geven. Eerder deze maand, tijdens een bijeenkomst in Barcelona, presenteerden ze een rugzakje boordevol elektronica waarmee visueel gehandicapten met een gerust hart de straat op kunnen.

Satelliet
„Onze rugzak is niet bedoeld om de witte stok en de geleidehond te vervangen, maar om de blinden te laten weten waar ze zich bevinden”, zegt Jürgen Bornschein van het bedrijf F. H. Papenmeier uit het Duitse Schwerte. In het tasje zitten een kleine computer, een radio-ontvanger, een satellietontvanger, een elektronisch kompas en een pedometer: een apparaat dat het aantal voetstappen telt.

Vanuit de rugzak lopen snoeren naar een toetsenbord –rond, kleiner dan een pakje sigaretten, met acht knoppen– en een koptelefoon. Tot voor kort woog het tasje 6 kilo, maar door de steeds compactere elektronica is de rugzak inmiddels ook geschikt voor langere tochten: het gewicht is teruggebracht tot 1,5 kilo.

Het systeem heet MoBIC –de afkorting staat voor Mobility of Blind and elderly people Interacting with Computers– en is bedoeld om blinden en ouderen met behulp van de computer mobiel te laten blijven. De basis van MoBIC is de elektronische kaart, een gedetailleerde stadsplattegrond, waarin niet alleen straatnamen maar ook huisnummers opgeslagen zijn. Dankzij een satellietontvanger weet de computer precies waar de voetganger zich bevindt en hij meldt dat via de koptelefoon.

Een blinde die op stap wil met de rugzak, moet eerst thuis op zijn computer aangeven waar hij heen wil. Hij kan dan de route al oefenen: de computer vertelt precies hoe de verschillende straten heten, hoe lang ze zijn, waar hij moet oversteken, aan welke kant de bushalte ligt, hoe laat de bus vertrekt en wanneer de winkel van de bakker opengaat. Uit onderzoek bleek dat al die informatie de blinde een vertrouwd gevoel geeft: hij leert de omgeving kennen.

Nauwkeurig
Gaat hij eenmaal op stap, dan kan de blinde onderweg opnieuw de route beluisteren: „Loop 50 meter naar de volgende kruising en ga dan naar rechts”. Bovendien vertelt de computer hem waar hij zich bevindt. „U bent in de Herenstraat, ter hoogte van nummer 15”, of „U bent in winkelcentrum Oranjehal, vlak bij de groenteboer”. Omdat blinden erg afhankelijk zijn van hun gehoor, is de koptelefoon zo ontwikkeld dat het omgevingsgeluid ook doordringt.

De satellietontvanger is zo nauwkeurig dat de computer er nooit meer dan 1 of 2 meter naast zit; een blinde kan dus veilig de voetgangersoversteekplaats gebruiken. Het systeem merkt meteen wanneer een blinde ook maar een enkele stap in de verkeerde richting zet en waarschuwt hem direct.

Acht onderzoeksgroepen uit diverse Europese landen hebben jarenlang aan het MoBIC-systeem gewerkt. Een tiental blinde proefpersonen heeft gedurenen enkele maanden met de rugzak rondgelopen in Birmingham en Berlijn om de apparatuur te testen. „Ze waren zonder uitzondering enthousiast”, zegt Bornschein.

Toch viel er na de 'veldproeven' nog het een en ander te verbeteren aan MoBIC: het bleek dat de blinden liever niet telkens aangesproken wilden worden door de computer, maar de voorkeur gaven aan informatie op aanvraag. Een van de prototypes van de rugzak was spraakgestuurd: blinden hadden dan geen toetsenbord nodig maar konden commando's geven aan de computer via een microfoon. „Dat wilden de meeste proefpersonen ook niet. Ze vonden het maar vreemd om op straat tegen je rugzak te praten”.

Inmiddels is de rugzak bijna klaar voor de markt, „eind dit jaar”, schat Bornschein. Het complete systeem gaat ongeveer 10.000 gulden kosten.

Blind typen
Mensen met een visuele handicap staan in de huidige computermaatschappij langs de zijlijn: steeds meer informatie verschijnt op een scherm in plaats van op papier. Dezelfde firma die betrokken is bij het MoBIC-project, F. H. Papenmeier, is al vanaf 1975 bezig om het blinden mogelijk te maken met een computer te werken.

Een van de uitvindingen is een brailletoetsenbord. Dat werkt heel eenvoudig: onder het gewone toetsenbord zit een rij pennetjes die omhoogsteken en in braille de letters voorstellen die op het scherm staan. Met een soortgelijke rij toetsen en pennetjes links van het toetsenbord geeft de computeraar aan welke regel hij wil lezen.

Normale brailletekens bestaan uit zes stippen; de letters van het Braillex-bord hebben er acht, zodat de lezer ook kan zien of een teken schuingedrukt of onderstreept is, en of het een hoofdletter betreft.

Windows
„Sommige blinden kunnen met zo'n braillebord sneller lezen wat er op een scherm staat dan u en ik”, zegt Hans Ring. Hij demonstreert in Barcelona het toetsenbord, dat inmiddels al een jaar of zes op de markt is. Met dergelijke aanpassingen kunnen blinden uitstekend hun werk doen op een kantoor. Zo'n 20.000 blinden in Europa maken gebruik van een aangepast toetsenbord.

Het bord voldeed prima, maar dreigde waardeloos te worden door het succes van Windows als besturingsprogramma. „Windows is een grafisch programma: op het beeldscherm staan wel letters, maar die worden als het ware op het scherm getekend in plaats van als gehele letter weergegeven”.

Een andere moeilijkheid bij Windows is dat het programma vaak symbolen en icoontjes gebruikt: een computerbestand weggooien in Windows doe je niet door een commandoregel te typen maar door met een muis het bestand naar de “prullenbak”, in de hoek van het scherm, te slepen. Hoe versleep je iets met een muis als je alleen brailletekens 'ziet'? Hoe druk je een knop op het scherm in?

Inmiddels zijn tien Europese onderzoeksgroepen, waaronder de Duitse firma, aan de slag om allerlei onderdelen van het scherm te vertalen naar brailletekens. De pijl van de muis is veranderd in een blokje, het symbool van de prullenbak is vervangen door de letters “prullenbak” –uiteraard in braille– en de randen van de verschillende vensters en allerlei menu's zijn vertaald naar lijntjes met tekst erbinnen. Zonodig maakt de computer gebruik van luidsprekers om de blinde te vertellen wat er in de verschillende vensters staat. Het nieuwe programma, WinDOTS, is zelfs al afgestemd op Windows 98, dat pas deze zomer op de markt komt.

„Niet alle toeters en bellen van Windows hebben we overgenomen”, zegt Ring als hij het programma laat zien. „Toch kan een blinde hier evenveel mee als iemand die gewoon naar het scherm kijkt. En opnieuw: sommigen zijn sneller met WinDOTS dan een ander met de muis”. Het Duitse bedrijf dat de borden produceert, heeft diverse blinde medewerkers in dienst. „Na een halve dag oefenen kunnen ze er vlot mee werken”.

„Nu weet ik eindelijk hoe Windows eruitziet”, verzucht een blinde programmeur als hij een paar minuten achter het toetsenbord heeft gezeten.