Een tweelingzus als dubbelganger

Tweelingen zijn niet zeldzaam, dat maakt de tentoonstelling ”Tweelingen in kunst en wetenschap” in het Haarlemse Teylers Museum met een paar grafieken direct duidelijk. „Ieder jaar worden in Nederland een paar duizend meerlingen geboren”, zegt Bert Sliggers, hoofd van de afdeling voorlichting. „Tweelingen zijn wel bijzonder”, vervolgt hij. „Een kwart van hen is eeneiig en heeft dezelfde uiterlijke kenmerken. Het zijn net kopieën.”

Nieuwe bevruchtingstechnieken hebben het aantal tweelingen in Nederland omhooggejaagd van tien op de duizend in 1975 tot zestien op de duizend vandaag de dag. Het aantal drielingen is in tien jaar tijd verdrievoudigd.

Tussen verschillende volken zijn grote verschillen zichtbaar in het aantal tweelinggeboorten. De Yoruba-stam in Nigeria voert de lijst aan met 45 tweelingen op duizend geboorten. Japan staat het laagst genoteerd: zeven van de duizend zwangeren brengen een tweeling ter wereld. Europa en Amerika vullen het middengebied. Opvallend is dat het aantal eeneiigen met vier op de duizend geboorten overal ter wereld gelijk is; een aanwijzing dat hierbij geen erfelijke factor in het spel is en bij tweeeiigen wel.

Louise Brown
Kunstmatige bevruchting is de belangrijkste oorzaak van de stijging van het aantal meerlingen. Sinds in 1978 Louise Brown ter wereld kwam, zijn tienduizenden kinderen geboren met behulp van in-vitrofertilisatie (IVF). Om de kans op een zwangerschap te vergroten, plaatsen artsen meer dan één embryo terug in de baarmoeder. In Amerika aarzelen artsen niet om in sommige gevallen vijf of meer bevruchte eicellen in te planten. In Nederland achten artsen de kans op een meerling dan onaanvaardbaar groot; zij gaan niet verder dan twee of drie.

IVF heeft voornamelijk invloed op de toename van het aantal tweeeiige tweelingen, maar ook het aantal eeneiigen stijgt enigszins en ligt intussen iets boven de vier op de duizend bevallingen. Wetenschappers wijzen medicijnen die bij verminderd vruchtbare vrouwen de eisprong stimuleren als oorzaak aan. Door de behandeling komen niet alleen tegelijkertijd verscheidene eiblazen tot ontwikkeling –wat leidt tot meerlingen– maar ook de kans op splitsing van een bevruchte eicel neemt toe. Zo'n deling leidt tot een eeneiige tweeling. Het erfelijk materiaal van beide kinderen is identiek. Tweeeiigen verschillen net zoveel van elkaar als van een willekeurig broertje of zusje.

Een derde factor die van invloed is op het toenemende aantal tweelingen is de leeftijd waarop de vrouw zwanger wordt. De leeftijd waarop vrouwen hun eerste kind krijgen, is in de loop van de tijd gestegen tot 28 jaar. Vrouwen in de categorie 35 tot 39 jaar hebben drie keer zoveel kans op een tweeling als vrouwen onder de twintig.

Transfusiesyndroom
In de zeventiende eeuw was een tweeling die de leeftijd van twee jaar haalde heel bijzonder. Vaak komen ze immers te vroeg ter wereld en de helft is te licht. De overlevingskans van een meerling is met de voortgang van de medische wetenschap enorm gestegen.

Tweeeiige tweelingen hebben elk hun eigen vruchtzak en placenta, maar eeneiigen delen in meer of mindere mate de placenta. Daar schuilen gevaren in, want het kan leiden tot het tweeling-transfusiesyndroom, legt voorlichter Sliggers uit. „Beide foetussen delen de bloedcirculatie in de placenta, het is mogelijk dat het ene kind steeds minder bloed krijgt. Wanneer dat al in een vroeg stadium gebeurt, sterft een van de vruchten voortijdig af.”

Een duidelijk voorbeeld van een tweeling met een transfusiesyndroom zijn de kinderen van de Amsterdamse burgemeester Jacob de Graeff. Een afbeelding uit 1617 toont beide kinderen, de ene met een blozend gelaat en de andere inwit. In die tijd overleefden kinderen het transfusiesyndroom vaak niet. Het olieverfschilderij hoort thuis in Het Muiderslot, maar is ter ere van de tentoonstelling overgebracht naar Teylers Museum, zegt Sliggers.

Wetenschappers hebben veel tijd nodig gehad om het ontstaan van tweelingen te doorgronden. Zo was in de Middeleeuwen de gedachte gemeengoed dat voor een tweeling twee vaders nodig waren en werd de moeder beticht van overspel. In de volgende eeuwen neemt de kennis verder toe. De Brit William Smellie geeft in een negentiende-eeuws standaardwerk voor gynaecologen exact weer hoe de kinderen in de baarmoeder liggen ten opzichte van elkaar.

Late splitsing
Eind negentiende eeuw maken artsen pas onderscheid tussen een- en tweeeiig en beseffen ze dat een tweeling die bestaat uit een jongen en een meisje nooit eeneiig kan zijn. Het verschijnsel Siamese tweeling –veroorzaakt door een late splitsing van het embryo, na de veertiende dag– werd in het verleden helemaal niet begrepen. Iedereen zag de 'dubbelmonsters' met argwaan tegemoet.

”Tweelingen in kunst en wetenschap” is niet alleen een aantrekkelijke expositie voor tweelingen. De tentoonstelling –waarbij het zwaartepunt op wetenschap en niet op kunst ligt– laat de bezoeker kennismaken met veel interessante weetjes uit heden en verleden. Extreme voorbeelden van tweelingen, zoals Siamese en parasitaire tweelingen (een Siamese tweeling waarbij de ene helft is achtergebleven in de groei en als een dwerg deels uit het lichaam van de ander steekt), komen slechts zijdelings aan de orde.

De tentoonstelling ”Tweelingen in kunst en wetenschap” is tot en met 25 november te zien in Teylers Museum, Haarlem. Informatie: 023-5319010 of www.teylersmuseum.nl.