Helm tegen
scheve schedeltjes

Jaarlijks worden er in Nederland zo'n 200.000 baby's geboren. Van hen krijgt 10 procent na enige tijd een scheef achterhoofd. Vooral in de eerste maanden is de schedel, die voornamelijk uit kraakbeen bestaat, erg week. Als het kind veel op een zijkant van het hoofd ligt, wordt de schedel makkelijk vervormd. Door de druk van het liggen kan de schedel afgeplat worden.

Zeven van de tien baby's, vooral jongetjes, hebben een afplatting rechts achter. In veel gevallen gaat dat vanzelf over. Baby's met scheve schedels kunnen behandeld worden met de helmtherapie. Deze wordt toegepast in ziekenhuizen in Rotterdam, Dordrecht, Tilburg en Maastricht. Bij deze therapie moeten baby's zo'n zes maanden lang een op maat gemaakte helm dragen, dag en nacht, behalve tijdens een speeluurtje. Om de groei van het hoofdje niet te belemmeren is in de helm een aantal afneembare lagen aangebracht.

Correctie
Marie-Louise van der Zalm hoeft vanaf haar eerste verjaardag in augustus waarschijnlijk geen helm meer op. Tot half juni moest de actieve baby het kobaltblauwe hoofddeksel 23 uur per dag op. Toen was de afplatting van haar schedel al zo ver gecorrigeerd, dat ze de helm alleen nog 's nachts hoeft te dragen.

Na de geboorte op 19 augustus vorig jaar had de baby uit Brakel een bult met bloeduitstorting aan de rechterkant van het achterhoofd. „Waarschijnlijk is het tijdens de bevalling gebeurd, want haar hoofdje lag scheef tijdens de geboorte, waardoor ik meer dan een uur heb moeten persen”, vertelt haar moeder.

Al direct vanaf de geboorte lag Marie-Louise zeer hardnekkig op haar linkerkant. „We zagen dit al heel snel. Hoewel we alles probeerden om haar ook op de rechterkant te laten liggen, lukte het niet, vertelt haar moeder. Zelfs de fles wilde ze niet drinken als ze op de bult op haar schedel moest liggen. Ook als ze met slapen min of meer klem werd gelegd, zag ze toch kans haar hoofd weg te draaien.”

Uiteindelijk kreeg de baby nog fysiotherapie, omdat haar nekspieren aan de ene kant wat stijver zouden zijn, maar ook dat hielp niet. Het hoofdje was inmiddels danig aan het scheefgroeien, wat het duidelijkst te zien was aan de stand van oren en ogen.

Via een kinderarts in het Gorinchemse Beatrixziekenhuis kwam Marie-Louise in Dordrecht bij revalidatiearts mevrouw J. G. Broeks terecht. Voordat ze een halfjaar was, had Marie-Louise 23 uur per dag een helm op. „Gelukkig waren we er vroeg bij, dan heeft deze behandeling het meeste resultaat”, weet haar vader. De zogeheten redressiehelm wordt met behulp van een computer op maat gemaakt. Door de helm wordt het hoofd 'gedwongen' de afgeplatte kant op te vullen. De schedel moet het model van de binnenkant van de helm krijgen. Aan de kant van de bult wordt de druk verdeeld, zodat het niet meer pijnlijk of vervelend is om op die kant te liggen. „Toen Marie-Louise de helm op kreeg, ging ze zelfs gelijk op de kant van de bult liggen”, herinnert haar moeder zich.

De eerste dag dat de Brakelse baby de helm op het hoofd kreeg „was ze wat aan het jengelen, maar verder heeft ze het nooit als vervelend ervaren. Er zitten wel gaten in de helm voor ventilatie, maar als het warm is, zweet het verschrikkelijk. Het is maar goed dat ze de helm nu het zomer is niet langer de hele dag ophoeft.”

Voor de behandeling luistert het nauw dat de helm precies goed op het hoofd staat en niet scheef draait. „Het was in het begin wel een hele kunst om de helm recht op haar hoofd te houden”, weet haar vader. De eerste dagen moesten beide ouders paraat zijn om de helm op te zetten, maar dat lukte al snel alleen.

Rugligging
Mevrouw J. G. Broeks, revalidatiearts in het Albert Schweitzerziekenhuis, locatie Dordwijk in Dordrecht, wil niet zonder meer zeggen dat rugligging de oorzaak is van veel scheve schedels bij baby's. „Ik denk wel dat er een toename is van het aantal scheve hoofden. Maar een direct verband is moeilijk aantoonbaar. Ik denk dat er vaak in de baarmoeder al een soort voorkeurshouding is, omdat ouders op mijn spreekuur vaak melden dat zij die duidelijke voorkeur vanaf de geboorte hebben gezien.”

Als het kind een duidelijke voorkeur ontwikkelt, geeft het consultatiebureau volgens Broeks advies hoe je daar het beste mee kunt omgaan. „Je kunt flesvoeding beurtelings op de ene en op de andere arm geven. Ook kun je de baby bij het verzorgen anders op de commode laten liggen. Plaats het ledikantje zo dat het kind naar het licht kan kijken. Je moet het kind uitlokken om ook naar de andere kant te kijken en te bewegen. Op die manier kunnen veel scheve schedels worden voorkomen.”

Bij zuigelingen die een voorkeurshouding hebben en dat stug volhouden, zie je al snel een afplatting van de schedel, is de ervaring van Broeks. „Je kunt dan niet vroeg genoeg beginnen met fysiotherapie. Daarnaast kun je bij ernstige afwijkingen besluiten om met de helmtherapie te starten.”

Broeks vertelt ouders wel altijd dat de helmtherapie nog experimenteel is. „Er is geen wetenschappelijk bewijs dat de behandeling werkt, maar de resultaten die ik hier op de poli zie, zijn toch heel leuk.”

Niet in alle gevallen krijgen baby's die naar de revalidatiearts zijn doorverwezen, ook een helm. „Ik kijk onder andere naar de ernst van de afplatting, de leeftijd en de ontwikkeling van het kind. Als de baby tussen de drie en vijf maanden oud is, is spontaan herstel nog mogelijk, daarna is het goed om bij een ernstige afplatting zo snel mogelijk met de helmtherapie te beginnen.”

Het hoofd moet volgens Broeks door de helm als het ware gemodelleerd worden. „Waar de afplatting is, komt ruimte, waar de bolle kant zit, ontstaat druk. Als je de helm afdoet zie je als het goed is ook altijd een rode plek op die bolle kant zitten. Dat is een teken dat de helm op de goede plaats drukt.”

Eenzijdig
Een van de meest gestelde vragen die Broeks van ouders krijgt is of een scheve schedel niet schadelijk is voor de hersenontwikkeling van het kind. „Dat is absoluut niet het geval. Het is eigenlijk alleen een mechanisch gebeuren. Het gebeurt wel dat baby's die altijd op één kant willen liggen, de motoriek ook eenzijdig ontwikkelen. Vanmorgen had ik een kind van zes maanden op de poli dat een voorkeur heeft voor het kijken naar rechts. Deze baby ging nu rollen, maar alleen over rechts. Op dat moment is fysiotherapie heel zinvol om ook de andere kant in te schakelen. Als je dat laat zitten, doet een kind daar op een gegeven moment echt minder mee.”

De helmtherapie is een kostbare zaak, ouders moeten ongeveer 2000 gulden op tafel leggen. Veel verzekeraars vergoeden de behandeling niet, weet Broeks. Inmiddels zijn er uitspraken van rechtbanken dat verzekeraars alsnog de kosten moeten betalen van de helmtherapie. De ouders van die kinderen hebben jarenlang geprocedeerd om de therapie vergoed te krijgen. Andere verzekeraars lijken nu ook schoorvoetend over de brug te komen.

Onderzoek rugligging
Emeritus hoogleraar en kinderarts prof. dr. G. A. de Jonge, voorzitter van de Landelijke Werkgroep Wiegendood, adviseerde destijds om kinderen op de rug te leggen ter voorkoming van wiegendood. Die aanpak werkt. Stierven er tot 1987 nog jaarlijks 240 baby's door wiegendood, sinds De Jonge de rugligging bij zuigelingen adviseerde, is dat aantal gedaald tot zo'n 25. „Het laagste aantal ter wereld.”

Nu doet De Jonge grootschalig onderzoek naar het verband tussen rugligging en scheve schedeltjes. Twee- tot driehonderd baby's worden deze maanden nauwlettend gevolgd. Afhankelijk van de onderzoeksresultaten overweegt De Jonge opheffing van het taboe op zijligging voor baby's jonger dan negen weken.

Voor aanpassing van het protocol vindt hij het nu nog te vroeg. „Het is te riskant kinderen na de tweede week zomaar op hun zij te blijven leggen. Ze rollen te makkelijk op de buik en dat is gevaarlijk.” Tijdens het onderzoek van De Jonge moeten ouders hun kind volgens strakke afspraken neerleggen, voeden, aankleden en laten spelen. „Het hoofd van de baby moet regelmatig van links naar rechts worden gedraaid, onder toezicht moet het kind op de buik spelen, de flesvoeding moet afwisselend rechts en links worden gegeven en het bedje moet goed worden neergezet, zodat het kind niet de voorkeurskant hoeft op te zoeken om licht te zien en geluid te horen.”

De Jonge verwacht dat hierdoor veel problemen zijn te voorkomen. Als de scheve hoofdjes blijven, wil hij onderzoeken of de zijligging tot negen weken toegepast kan worden. Dit moet dan wel in combinatie met hulpmiddelen als een babyklem of -wikkel gebeuren, zodat de baby niet naar de buik kan rollen.