Beschaving botst
met barbaren

De grote gevechten tegen het internationaal terrorisme zullen pas starten als de vergeldingsoperatie voorbij is, en als de strijd niet gedicteerd wordt door wraakgevoelens maar door de noodzaak nieuwe aanvallen te voorkomen, denkt Alexander Bovin. Volgens hem heeft Rusland nog voldoende reële mogelijkheden om de Verenigde Staten te steunen.

De kern van de gebeurtenissen van 11 september is dat het internationaal terrorisme zichzelf opgeworpen heeft als een van de wereldwijde gevaren van de eenentwintigste eeuw.

Op het eerste gezicht zou de bewering een cliché kunnen lijken. We spraken eerder –hoewel we slechts spraken– over de bedreiging van het terrorisme. Wat op 11 september gebeurde ging alle voorspellingen en verwachtingen te boven. De aanslagen waren niet zomaar een volgende terreurdaad. Ze waren de manifestatie van terrorisme op een kwalitatief nieuw niveau, dat niet te vergelijken is met aanvallen door bijvoorbeeld de Basken, Palestijnen of Tsjechen. Op dit moment is het terrorisme geen potentiële, maar een reële wereldwijde bedreiging geworden. Terroristen hebben bewezen dat ze aanvallen van onvoorspelbare kracht kunnen uitvoeren op elke willekeurige locatie in de wereld.

In de praktijk betekent dit dat alleen wereldwijde acties een effectieve reactie op deze wereldwijde bedreiging van het terrorisme kunnen zijn. Ik heb niet het vertrouwen dat Washington dit zich heeft gerealiseerd. Maar politieke intuïtie overtreft vaak de politieke rede. Het was absoluut juist dat de Amerikanen de instelling van een antiterreurcoalitie versnelden.

Russische belangen
Het is duidelijk dat de VS bij het bestrijden van terroristen de algemene problemen samen met hun eigen moeilijkheden op zullen lossen. Daar ben ik niet bezorgd over. De VS stonden vooraan in de rij om het doel te worden van grootschalige en meedogenloze aanvallen door internationale terroristen. Ze hebben capaciteiten die andere landen niet hebben. Voorzover het typisch Amerikaanse egoïsme in de politiek een rol speelt –het streven om alleen beslissingen te promoten die de VS steunen– zou een goede coalitie ervoor kunnen zorgen dat de Amerikanen iets minder op hun eigen macht vertrouwen.

De komende maanden zullen de belangrijkste ontwikkelingen in de wereld samenhangen met represaillemaatregelen tegen Afghanistan enzovoort. Er is een aantal belangrijke problemen dat hiermee samenhangt, en die verdienen speciale aandacht. Ik zal me concentreren op een van deze problemen: de rol van Rusland.

Normaal werd de rol van Rusland bepaald door de president. In feite neemt Rusland al deel in de gevormde coalitie en werkt het land samen met Amerika. Aan de andere kant zal Moskou geen steun zonder voorwaarden gaan verlenen. Rusland heeft zijn eigen belangen. Op ieder punt zullen diplomaten in de onderhandelingen betrokken worden, omdat Rusland zo zijn eigen voorwaarden stelt.

Het herinnert me aan Operatie Desert Storm. Een Amerikaanse journalist beschreef Michail Gorbatsjovs houding ten opzichte van George Bush sr. met de zin: „Jij vecht, en ik houd je jasje voor je vast.” Als Rusland zijn status als een grote macht in de huidige situatie wil bewaren, mag geen enkel excuus zijn acties beperken tot het vasthouden van het jasje.

Hoofdkwartier
Aan de andere kant is een tweede oorlog in Afghanistan onvoorstelbaar voor Rusland. Het is geen excuus, maar –naar ik hoop– de positie van Ruslands leiders. Binnen het frame van deze positie heeft Rusland nog steeds voldoende reële mogelijkheden de VS tastbare steun te geven. Maar alleen als men begrijpt dat –zelfs als men Bin Laden kwijtraakt– het Taliban-regime een bron van terrorisme zal blijven.

De grote gevechten tegen het internationaal terrorisme zullen echter pas starten wanneer de vergeldingsoperatie voorbij is, en wanneer de aard, hoofdrichting en geografie van de campagne tegen het terrorisme niet gedicteerd worden door wraakgevoelens maar door de noodzaak nieuwe aanvallen te voorkomen. De internationale wetgeving tegen terrorisme moet herzien worden. Binnen het raamwerk van de Verenigde Naties of in samenwerking daarmee moet er een speciaal lichaam –een internationaal hoofdkwartier– in het leven geroepen worden om het terrorisme te bestrijden. Het is tijd om een wereldwijd systeem ter bescherming tegen terrorisme in het leven te roepen, een wereldwijde antiterrorismedefensie. Zo'n systeem moet van de grond af aan opgebouwd worden, omdat er eenvoudigweg nog nooit zoiets heeft bestaan. Het zal beduidend moeilijker zijn zo'n systeem te creëren dan een antiraketsysteem te ontwikkelen. Maar: de uitdaging is er. Als we die niet aangaan, zullen we altijd onder het zwaard van Damocles blijven leven.

Botsing van beschavingen
Nu zou ik het laatste en moeilijkste punt willen noemen. In de eerste plaats lijkt het alsof we leven in Huntingtons ”Botsing van beschavingen”, een artikel dat in de zomer van 1993 in Foreign Affairs gepubliceerd werd en dat enkele jaren later als boek verscheen. Het idee van een strijd tussen twee beschavingen is ons brein binnengedrongen via islamitische extremisten, en in het bijzonder via Bin Laden zelf. Zo'n benadering staat terrorisme toe, als een instrument van de jihad, de heilige oorlog, en een legitiem middel om de islamitische wereld te beschermen tegen het gevaar om net als het Westen te worden.

Alleen mensen met een levendige fantasie kunnen echter denken dat Bin Laden en zijn volgelingen representatief zijn voor de moslimbeschaving. Initiatiefnemers en organisatoren van terreur en moordenaars van duizenden onschuldige mensen zijn een gezwel binnen de authentieke en beschaafde islam. Terroristen zijn onverantwoordelijke fanatici die geneigd zijn om religie en woorden die voor iedere moslim heilig zijn, te gebruiken om wrede gewoonten en tradities uit de Arabische Middeleeuwen in stand te houden. Dit is hun manier om politieke ambities te realiseren en hun dorst naar onbeperkte macht te lessen. Deze mensen zijn de barbaren van de eenentwintigste eeuw.

Cynische populisten
Helaas brengt elke beschaving haar eigen fanatici, extremisten en cynische populisten voort. Hun invloed is afhankelijk van specifieke historische omstandigheden. In de laatste 25 jaar van de twintigste eeuw nam bijvoorbeeld het aantal extremistische organisaties in de moslimwereld toe. Hun doel was tamelijk nobel. Ze wilden de islamitische tradities en manier van leven instandhouden – ik zal niet ingaan op wat het handhaven waard is, en wat niet. De middelen echter zijn allemaal fout: geweld, terreur en handhaving van dictaturen. Zulke middelen maken in de eerste plaats het doel te schande. Verder zijn ze volledig in tegenspraak met de belangrijkste trend in de historische ontwikkeling, namelijk de beweging richting vrijheid en welzijn. Daarom heeft extremisme geen toekomst.

Ten slotte zou ik willen zeggen dat een strijd met terrorisme dat een wereldwijde omvang aan gaat nemen niet een strijd is tegen de beschaving van de koran, maar een gevecht met de barbaren van de eenentwintigste eeuw, barbaren die hun slechte daden proberen te bedekken met de koran.

De auteur is publicist, academicus aan de Russische Academie van Natuurwetenschappen en voormalig Russisch ambassadeur in Israël.