Veel mensen onnodig in WAO om psychische reden

Bij psychische arbeidsongeschiktheid is nog een wereld te winnen, meent J. F. Hoogervorst. Het gaat bij die groep zelden om patiënten met zeer ernstige en chronische psychiatrische afwijkingen, schrijft de staatssecretaris.

Is Nederland gek op z' n werk? Er is uitgebreid internationaal onderzoek gedaan naar tevredenheid met het werk. Wat blijkt? Nederlanders scoren erg hoog. Nederland behoort tot de landen waar het vaakst het antwoord ”zeer tevreden” wordt gegeven. Nederlanders zijn dus inderdaad gek op hun werk.

Nu een ander feit. Een feit waaruit zou kunnen blijken dat veel mensen toch niet zo gek op hun werk zijn. In Nederland krijgt ruim 13 procent van de beroepsbevolking geheel of gedeeltelijk een WAO-uitkering, is dus arbeidsongeschikt. Met die 13 procent is Nederland in internationaal verband zonder meer koploper. Eenderde van de mensen in de WAO zit daarin wegens psychische klachten: overspannenheid, burn-out of conflicten op het werk.

Tegenstrijdige feiten die vragen oproepen. Hoe is het mogelijk dat de hoge arbeidsvoldoening die Nederlanders zeggen te ervaren, gepaard gaat met zo veel mensen die om psychische redenen voortijdig ophouden met werken?

Moeilijker
De aard van het werk is in Nederland de afgelopen decennia grondig veranderd. Fysieke arbeid is in toenemende mate vervangen door hoofdarbeid. De organisaties waarin wij werken zijn vaak complex van aard. Doelstellingen van werkeenheden veranderen om soms voor iedereen niet geheel inzichtelijke redenen. Er wordt van werknemers meer gevraagd: ze moeten beschikken over een behoorlijke dosis sociale en communicatieve vaardigheden om soepel en productief binnen hun organisatie te kunnen functioneren.

Deze veranderingen maken het werk uitdagend en spannend. Maar tegelijkertijd ook moeilijker en geestelijk inspannender. Want deze veranderingen in de aard van het werk maken het begrijpelijk dat er meer mensen dan voorheen psychische klachten door hun werk hebben.

Terugkeer
Psychische klachten zijn in vergelijking tot puur lichamelijke klachten vaak moeilijk te doorgronden. Een werknemer met een burn-out lijkt moeilijker te behandelen dan een werknemer met een gebroken been.

Artsen zijn vaak verlegen met psychische klachten. Ze weten zich er geen raad mee. Het gevolg is dat, als werknemers vanwege psychische klachten in de WAO belanden, ze ook in de meeste gevallen voor 100 procent arbeidsongeschikt worden verklaard.

Toch belanden er te veel mensen vanwege psychische redenen in de WAO. Voor veel mensen is dat niet nodig. Veel mensen die op psychische gronden arbeidsongeschikt zijn verklaard, hebben nog nooit contact gehad met een psychiater of psycholoog. Een verontrustend gegeven. Want veel psychische klachten zijn behandelbaar met een gerichte therapie.

Ik heb de indruk dat het vooral bij psychische klachten geboden is de zaak niet op zijn beloop te laten en af te wachten wanneer de werknemer terugkomt. Ook hier geldt het adagium ”rust roest”. Het is zaak zo snel mogelijk te gaan werken aan terugkeer. Want als je dat niet doet, als je zieke werknemers zonder adequate begeleiding een jaar lang thuis laat zitten, dan zien die werknemers zichzelf al snel als een hopeloos geval. Hoe langer de afwezigheid duurt en het contact met de werkgever uitblijft, des te hoger wordt de drempel om terug te keren.

Conflict
Voor het werken aan hun terugkeer kunnen werkgevers een beroep doen op hun Arbo-dienst met zijn ervaring en kennis. Maar ze kunnen ook reïntegratiebedrijven inschakelen, die deskundigheid hebben ontwikkeld op het terrein van psychische arbeidsongeschiktheid.

Steeds meer bedrijven ontdekken dat het loont om te investeren in preventie van arbeidsongeschiktheid en in terugkeer van zieke werknemers. Het chemieconcern Akzo Nobel hanteert bijvoorbeeld al zo'n jaar of zes een strak psychologisch beleid, waarvoor het externe professionals inhuurt. Een van de resultaten is dat de WAO-instroom ten gevolge van psychische klachten bij Akzo Nobel ongeveer de helft van het landelijk gemiddelde is.

Overigens belanden ook veel werknemers op psychische gronden in de WAO die daar helemaal niet thuishoren. Dat zijn werknemers die een conflict hebben op hun werk, of meer in het algemeen: onvrede met hun werk hebben. Dat is in Nederland een tamelijk omvangrijk fenomeen. Zo'n 90.000 werknemers melden zich per jaar ziek als gevolg van een conflict op het werk. Het is ook zeer verleidelijk: in ons stelsel is er een ontslagbescherming als je ziek bent. Bovendien biedt ziekte in de meeste bedrijven een volledige inkomensbescherming.

In elke grote organisatie komt een dergelijk oneigenlijk gebruik van de ziektewet voor. Iedereen kent wel van die gevallen. Zowel de werkgever als de werknemer blijft passief onder het mom van ziekte van de werknemer.

Zo verstrijkt de tijd en wordt de kans groter dat iemand uiteindelijk in de WAO belandt. Eigenlijk niet ziek of arbeidsongeschikt, toch in de WAO, met alle negatieve persoonlijke, maatschappelijke en economische gevolgen van dien.

Keuring
Ik heb de indruk dat ook de medische wereld te gemakkelijk meegaat in die cultuur. Conflicten op het werk worden maar al te makkelijk gemedicaliseerd. In de dossiers wordt dan gerapporteerd over hoofdpijn, rugpijn of een andere vage klacht bij de cliënt. Dat meegaande klimaat moeten we bestrijden, want voor je het weet zit hij of zij een jaar thuis en is de WAO dichtbij.

Binnenkort zullen de regels voor toelating tot de WAO worden verscherpt. Een arbeidsconflict zal dan als een arbeidsconflict behandeld moeten worden, en niet als een heimelijke grond voor toelating tot de WAO.

Conclusie: Ik denk dat we bij psychische arbeidsongeschiktheid nog een wereld kunnen winnen. Want het gaat bij die groep zelden om patiënten met zeer ernstige en chronische psychiatrische afwijkingen. We hebben het in het overgrote deel van de gevallen over mensen die naar mijn overtuiging niet lijden aan een vorm van arbeidsongeschiktheid die onomkeerbaar is. Ik heb wel eens de indruk dat er ook mensen in de categorie van de psychische klachten terechtkomen omdat alle andere klachten op hen niet van toepassing zijn. Bij de WAO-keuring wordt vanaf volgend jaar strikter naar psychische klachten gekeken. Ook bekijk ik de mogelijkheden of voorafgaand aan de keuring niet een medische opinie van een vakspecialist kan worden vereist.

Preventie
Aan stress gerelateerde ziekten kosten de Nederlandse samenleving jaarlijks zo'n 9 miljard gulden. Alleen al om die reden is het van groot belang veel aan preventie te doen.

De overheid maakt daar veel werk van. Samen met sociale partners sluit mijn ministerie convenanten met afzonderlijke bedrijfstakken. In deze convenanten maken we afspraken over het verminderen van de werkdruk en daarmee het voorkomen van arbeidsongeschiktheid die het gevolg is van psychische klachten.

Verder onderzoekt de commissie-Donner, in opdracht van het kabinet, welke maatregelen er verder genomen kunnen worden om het aantal mensen te beperken dat wegens psychische klachten in de WAO komt. Deze commissie komt begin volgende maand met haar rapport. Daarin zullen concrete aanbevelingen staan over de wijze waarop alle partijen, werkgever, werknemer, Arbo-dienst, verzekeraar en de gezondheidszorg beter met elkaar zullen kunnen samenwerken om uitval wegens psychische klachten te verminderen.

Maar er is ook een verantwoordelijkheid voor mensen op de werkvloer, voor werknemers en hun leidinggevenden om stress en burn-out aan te pakken. Zorg ervoor dat een slechte werksfeer op tijd wordt gesignaleerd en op tijd wordt aangepakt. Zorg ervoor dat het werktempo van werknemers in overeenstemming is met hun capaciteiten, en dat de creatieve inbreng van werknemers overeenstemt met hun capaciteiten.

De auteur is staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Een uitgebreide versie van deze bijdrage werd uitgesproken op de Nationale Dag voor de Geestelijke Volksgezondheid bij de start van de campagne ”Gek op je werk?”.