Embryowet in strijd met Europese normen

De Tweede Kamer behandelt deze week de embryowet. Hoe moet dit paarse product beoordeeld worden in het licht van standpunten van de Europese Unie en Europese verdragen?

De embryowet wil een antwoord geven op diverse vragen die zijn ontstaan door de nieuwe voortplantingsgeneeskunde. De wet stelt grenzen aan en voorwaarden voor het gebruik van eicellen, zaadcellen en (rest)embryo's voor andere doelen dan de eigen zwangerschap. Het wetsvoorstel maakt het mogelijk om wetenschappelijk onderzoek te doen met embryo's die overblijven bij zogeheten in-vitrofertilisatie (IVF). Op advies van de Gezondheidsraad zal het op termijn ook mogelijk worden embryo's speciaal voor onderzoek tot stand te brengen. Met name op dit laatste punt loopt Nederland voor op de andere lidstaten van de Europese Unie – alleen in het Verenigd Koninkrijk is het creëren van embryo's voor onderzoeksdoeleinden al wel toegestaan.

Klonen
Het Europees Parlement (EP) heeft september 2000 een resolutie aangenomen over het klonen van mensen. Deze resolutie was de reactie van het EP op het voorstel van de Britse regering om onderzoek toe te staan waarbij gebruik wordt gemaakt van menselijke embryo's die speciaal voor dat onderzoek worden gecreëerd (”therapeutisch klonen”). Het EP dringt er bij de Britse regering op aan haar standpunt te herzien, en is „van mening dat ”therapeutisch klonen”, dat het maken van menselijke embryo's voor louter wetenschappelijke doeleinden omvat, een ernstig ethisch dilemma doet ontstaan, een definitieve overschrijding van een normgrens op onderzoeksgebied betekent en in strijd is met het openbaar beleid dat door de Europese Unie gevoerd wordt.” Dit is een helder geluid vanuit het EP: het creëren van embryo's voor onderzoek wordt afgekeurd. Een ander belangrijk punt in deze resolutie is het wijzen op alternatieven: het EP „dringt erop aan zo veel mogelijk politieke, wetgevende, wetenschappelijke en economische middelen te richten op therapieën die gebruikmaken van stamcellen die aan volwassenen zijn ontnomen.” Verder is het EP van mening dat technieken moeten worden ontwikkeld die geen overtollige embryo's produceren. Beide overwegingen worden gemist in de embryowet.

Centrale vraag
Naar aanleiding van deze gebeurtenissen werd in januari 2001 de Tijdelijke commissie menselijke genetica en andere nieuwe technologieën van de moderne geneeskunde in het leven geroepen. Deze tijdelijke commissie heeft als opdracht de ontwikkelingen van de menselijke genetica in de moderne geneeskunde in kaart te brengen, en de ethische, juridische, sociale en economische gevolgen hiervan te onderzoeken.

De centrale vraag bleek: Kan en mag de Europese Unie regels en beperkingen opleggen aan de wetenschappelijke revolutie die gaande is in de geneeskunde? Nieuwe ontwikkelingen moeten ethisch getoetst worden; speelt Europa hierbij een rol? Deze vragen zijn niet eenvoudig te beantwoorden. De tijdelijke commissie heeft het afgelopen jaar hoorzittingen met deskundigen gehouden en gedebatteerd over wat de rol van de Unie zou moeten zijn. Hier is nog geen duidelijk antwoord op gekomen. Wetgevende bevoegdheid op het gebied van de menselijke genetica heeft de Europese Unie niet.

Europees geld
Maar, toch zijn er grensoverschrijdende aspecten die op Europees niveau, of misschien wel: mondiaal, geregeld zouden moeten worden. Europa wil een ”Europese onderzoeksruimte” zijn, en de Unie stelt, om dat te bereiken, miljoenen euro's beschikbaar voor Europees wetenschappelijk onderzoek. Maar welk onderzoek moet gefinancierd worden, als bijvoorbeeld op het gebied van onderzoek met menselijke embryo's de wetgeving zo verschillend is? Als de Nederlandse embryowet aangenomen wordt zoals het voorstel nu is, dan wordt in Nederland onderzoek mogelijk waar in Duitsland vijf jaar gevangenisstraf voor staat.

Om deze redenen heeft de tijdelijke commissie in haar verslag –dat overigens nog niet definitief is– als het gaat over financiering van Europees onderzoek de aanbeveling gedaan „geen communautaire financiering te verstrekken voor: a. het creëren van menselijke embryo's uit gedoneerde geslachtscellen voor zuiver wetenschappelijke doeleinden; b. het creëren van menselijke embryo's met behulp van het overplaatsen van somatische celkernen (”therapeutisch klonen”).” Ook dit is een helder signaal: als in Nederland onderzoek uitgevoerd gaat worden met embryo's speciaal daarvoor tot stand gebracht, dan niet met Europees geld!

Eigen koers
De Raad van Europa heeft zich ook uitgesproken over deze materie. In 1997 is in de stad Oviedo het Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Biogeneeskunde gesloten. Ook Nederland heeft dit verdrag ondertekend, maar nog niet geratificeerd. Echter, artikel 18.2 van dit verdrag zegt: „The creation of human embryos for research purposes is prohibited.” (Het creëren van menselijke embryo's voor onderzoeksdoeleinden is verboden). De Nederlandse embryowet komt hier niet mee overeen. De Nederlandse regering heeft hier een truc voor bedacht: wel toetreden tot het verdrag, maar onder voorbehoud van artikel 18.2. Op deze wijze omzeilt de regering een belangrijk artikel van het verdrag.

Concluderend blijkt dat Nederland ook met deze embryowet weer een eigen koers vaart. Zich niets aantrekkend van bezorgde signalen vanuit de Europese Unie of de Raad van Europa.

De auteurs zijn lid van de Tijdelijke commissie menselijke genetica in het Europees Parlement (ChristenUnie/SGP) en beleidsmedewerker menselijke genetica.