Kok ontmoet in
EU concurrentie

Het verenigd Europa moet op de schop. Het huidige model past niet bij een uitbreiding tot, zoals voorzien, meer dan 25 leden en de kloof tussen de burger en het politieke bedrijf van de gemeenschap lijkt alleen maar te groeien.

Wie wat dat betreft had gerekend op het Verdrag van Nice, is bedrogen uitgekomen. Het eind vorig jaar afgeronde overleg in dat kader resulteerde niet in een blauwdruk voor de lange termijn. Het moeizame beraad in de Franse kustplaats leverde alleen maar frustratie op. In 2004 wacht een volgende poging om overeenstemming te bereiken over ingrijpende bestuurlijke hervormingen.

De zogenaamde intergouvernementele aanpak, met onderhandelingen tussen de regeringsleiders, voldoet niet langer in veler ogen. Daarom zal een nieuwe methode worden beproefd. Weliswaar houden de 'chefs' van de lidstaten vooralsnog het laatste woord, maar het ligt in de bedoeling een zware adviesgroep te belasten met veel voorbereidend werk. Vertegenwoordigers van de Europese Commissie, het Europees Parlement, de nationale regeringen en de nationale parlementen mogen voorstellen vervaardigen om het gemakkelijker te maken in de eindfase snel knopen door te hakken.

Deze procedure is vorig jaar met succes toegepast bij het opstellen van het handvest voor de grondrechten. Het lukte de afgevaardigden met grote eensgezindheid een tekst te produceren, waarna de presidenten en premiers weinig anders restte dan die over te nemen. Daarbij tekenen we wel aan dat het toen vooral ging om onderwerpen die weinig omstreden zijn.

In december, op de top van Laken, moeten er beslissingen vallen over de precieze agenda voor weer zo'n forum en over het tijdpad. De bewindslieden van Buitenlandse Zaken hebben er het afgelopen weekend al uitvoerig over gebrainstormd. Namen voor het voorzitterschap kwamen daarbij nog niet aan de orde. De inhoud is belangrijker dan de personen, luidt tot dusver het standpunt naar buiten toe. België, dat momenteel de aanvoerdersband van de Unie draagt, wil in ieder geval een zwaargewicht aanzoeken voor de tijdelijke functie, benadrukte minister Michel na het beraad met zijn collega's.

De regie bij de conventie over het handvest was in handen van de voormalige president van Duitsland Roman Herzog. Kok heeft goede papieren om de scepter te zwaaien over de tweede serie bijeenkomsten van dit soort. Het zou voor de in 2002 terugtredende premier een aardige opwarmer zijn op weg naar de hoofdprijs. Want het uiteindelijke doel is –daaraan twijfelt niemand– de Italiaan Romano Prodi op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie. Die prestigieuze baan raakt, als er tussentijds geen ongelukken gebeuren, per 1 januari 2005 vacant. Als Kok eerst de conventie onder zijn hoede krijgt, blijft hij in de schijnwerpers. Uiteraard moet hij dan wel slagen op die post.

Aan kwaliteiten ontbreekt het de sociaal-democratische politicus zeker niet. Hij beschikt internationaal over veel krediet. De lovende reacties vanuit het buitenland na de aankondiging, eind vorige maand, van zijn naderende vertrek uit Den Haag getuigden daarvan. Hij heeft in de voorbije jaren binnen het gezelschap van de staats- en regeringsleiders van de EU-landen veel vrienden gemaakt en een uitstekende reputatie opgebouwd. Sommigen beschouwen hem als de informele nummer één van die club. Hij beschikt over een ruime ervaring en hij kent de gevoeligheden.

Bondskanselier Schröder deed zelfs publiekelijk een beroep op hem door te gaan als premier, want zijn inbreng aan de Europese tafel kan volgens de Duitse ambtgenoot niet worden gemist. Kok onderhoudt regelmatig contact met Blair en ook met Chirac blijkt hij een goede relatie te hebben.

De aanvoerder van paars geldt over de grens als de verpersoonlijking van het Hollandse poldermodel. Hij geniet in Europa bekendheid als de man die altijd zoekt naar compromissen. Hij heeft gezag verworven als degene die oplossingen weet te bedenken die voor iedereen acceptabel zijn.

Ondertussen dienen zich de concurrenten aan in de slag om het voorzitterschap van de conventie. Naar verluidt schuift Italië oud-premier Amato naar voren. Die heeft tegen dat een andere Italiaan al de Europese Commissie aanvoert. De Finse ex-president Ahtisaari lijkt een belangrijke outsider. Hij verwierf veel aanzien door zijn succesvolle bemiddeling tijdens de Kosovo-crisis. Echter, zijn land behoort pas sinds 1995 bij de Unie. Voorts circuleren de namen van de huidige voorzitter van het Europees Parlement, de Franse mevrouw Fontaine, en van de vorige Belgische premier, Dehaene.

De race is allerminst gelopen. Nederland, met de mislukte pogingen uit het verleden om Lubbers te parachuteren bij de Europese Commissie en bij de NAVO in het geheugen, moet dat als geen ander land beseffen. Bij benoemingen geven de grote lidstaten de doorslag en bij hun afwegingen spelen niet alleen de kwaliteiten van de kandidaten een rol, maar ook en misschien wel vooral aspecten van nationaal eigenbelang. Dus niets is zeker of vanzelfsprekend ten aanzien van de leiding over de conventie.

Om over de opvolging van Prodi maar helemaal te zwijgen. Daarover beslissen in 2004 de dan zittende regeringsleiders. Wie dat zijn, moeten we afwachten.