Massamoord heeft
religieuze achtergrond

Achter de enorme aanslagen in de VS gaat een religieuze tegenstelling schuil, vermoedt Josef Joffe. De aanslag werd gepleegd op de westerse maatschappij en haar god, de mammon, schrijft hij.

Het World Trade Center vernietigd, het Pentagon in brand, het Witte Huis, het Capitool en de Amerikaanse ministeries geëvacueerd. Het machtigste land ter wereld is slachtoffer geworden van de vreselijkste terreuraanval in haar geschiedenis. Ontelbaar zijn de doden en de gewonden. Zoals in oorlogstijd heerst de wetmatigheid dat hulpverleners slechts diegenen te hulpen schieten die tussen dood en leven zweven. De anderen wachten af of sterven.

Een historisch drama zonder weerga. Amerika heeft zelfs de beide wereldoorlogen ver van zijn kusten meegemaakt. De laatste keer dat een vreemde mogendheid op Amerikaans territorium huishield, was in de ”Oorlog van 1812”, toen de Britten Washington platbrandden. Sindsdien gold de profetie van de Franse historicus Alexis de Tocqueville (1805-1859), wiens boek ”La démocratie en Amérique” (1835-1840) na twee eeuwen nog steeds het beste commentaar op de eigenaardige Amerikaanse politieke constellatie is. „De Verenigde Staten”, schreef Tocqueville, „is een natie zonder buren.” Ze heeft een historische ervaring van absolute zekerheid, die geen enkele Europese staat geniet: „Midden in een reusachtig continent blijft de Unie afgeschermd van de rest van de wereld, als waren al haar grenzen door oceanen omgeven.”

Strategisch offensief
”America under attack”, meldden Amerikaanse televisiezenders dinsdag met starre letters, vergezeld van gruwelijke beelden. Tocqueville is passé. Amerika heeft het laatste deel van zijn wereldpolitieke onschuld verloren. De reus is slachtoffer van een geweldige terreurdaad geworden, een terreur die zeker het etiket ”internationaal” verdient. De eerste aanslag op het World Trade Center verliep met zes doden in 1993 nog op tamelijk 'rustige' wijze. Oklahoma City met z'n 168 slachtoffers was de gruweldaad van de Amerikaanse Timothy McVeigh.

Maar in principe heeft de internationale terreur het niet aangedurfd –of niet klaargespeeld– Amerika zo systematisch te treffen als deze week is gebeurd. De lijst van eerdere aanslagen is lang: Beiroet 1983, Lockerbie 1988, Nairobi/Dar Es Salaam 1998, Aden 2000. Deze aanslagen waren ver weg en stonden op zichzelf, ze vormden niet –zoals nu het geval is– het strategische offensief dat een legerstaf niet duivelser had kunnen bedenken.

Pearl Harbor
Slechts met de Japanse aanval op Pearl Harbor, 7 december 1941, laat zich de massamoord van deze week vergelijken. De Japanners brachten de halve Amerikaanse vloot in de Grote Oceaan tot zinken. Hawaï was destijds nog geen Amerikaanse bondsstaat, en bovendien 4500 kilometer van het vasteland gelegen. En toch: negentien schepen en 2500 doden waren genoeg om, na deze „laaghartige dag”, zoals Roosevelt haar noemde, Amerika als met een katapult af te schieten in een totale oorlog tegen Tokio.

En nu, na deze monsterlijke massamoord, die niets anders beoogde dan Amerika in het hart te treffen? Het Pentagon vormt het centrale symbool van Amerikaanse militaire macht. Het World Trade Center, midden in het financiële district Wall Street, is niet alleen het symbolische centrum van de Amerikaanse economische macht. Hier komen alle draden van een mondiale wereldeconomie samen. Het doel van de aanslag was dan ook niet uitsluitend Amerika.

Haat tegen Westen
De terroristen wilden het hart van de westerse beschaving treffen. Die beschaving haten ze met een moordlustige vurigheid. Een vergelijkbare vernietiging van beschaving laat zich alleen met de namen van Hitler, Stalin en Pol Pot verbinden. Een seculiere heilsleer was de drijfveer van de vreselijke mensenvernietiging die zij teweegbrachten. Op dit moment zijn de schuldigen nog niet geïdentificeerd. Plausibel is de idee dat er islamitische 'goddelijke strijders' bij betrokken zijn. Zij zien Amerika en Israël niet slechts als ongelovigen, maar ook als speerpunten van de moderne en westerse beschaving, die ze vervloeken. Ze haten de vrije markt, de liberale orde, het individualisme. Ze haten de vrijheid tot zelfbeschikking, de scheiding van kerk en staat, die Europa pas na eeuwen van bloedige godsdienstoorlogen heeft kunnen verwerkelijken. Het principe dat iedereen op zijn eigen manier mag zalig worden is voor de Taliban, Bin Laden, de Hezbollah- en de Hamas-zelfmoordenaars ondenkbaar.

Mammon
Deze week lijkt de Harvard-politicoloog Samuel Huntington met zijn veel bekritiseerde ”Kampf der Kulturen” (Strijd der culturen, 1995) op de meest verschrikkelijke manier gelijk te krijgen. Niet staten –zoals in de negentiende eeuw– of ideologieën –zoals in de twintigste eeuw– strijden om macht, maar politiek geformeerde, sterk bewapende religies. Waarheen men ook kijkt –naar Bosnië, Tsjetsjenië, Noord-Ierland, Sudan of Indonesië– overal zit achter de bloederige taferelen en achter de strijd om identiteit en land de genadeloosheid van religies die naast hun god geen andere dulden. Zeker niet een westerse maatschappij die nadrukkelijk slechts één god –de mammon– dient. Wie deze god onder de muren van zijn tempel wil begraven, legt vervolgens het symbool van dit kwaad –het World Trade Center– in puin.

Terwijl Amerika in een openlijke veldslag niet is te verslaan, wordt deze oorlog ”asymmetrisch” gevoerd: geheim, zonder vlag, zonder afzender. Terrorisme „kan erg onzinnig zijn”, schreef een Russische minister in de tsarentijd, „maar toch is het een giftig, ja te vrezen idee, dat mensen uit onvermogen macht scheppen.” De anarchisten die op een voor hen geschikt tijdstip bommen gooiden, deelden nog in hun sterven hun politieke boodschap mee. Het moderne terrorisme heeft echter stem noch identiteit. Zijn middel is zijn doel: de naakte terreur, die angst en schrik verspreidt.

Vergelding
Wie met deze horrordaad pronkt, is niet de dader. Die zwijgt. In ieder geval hebben „bekende verdachten” als de Taliban en de Hamas hun betrokkenheid afgewezen – ondertussen vierden de Palestijnen wel hun haat tegen Amerika met vreugdedansen op straat. Toch zal de Amerikaanse vergelding snel en verschrikkelijk zijn. Maar, vergelding, tegen wie?

”Asymmetrische oorlogsvoering” betekent dat men de geschonden militaire grootmacht zijn doelwit ontneemt, zijn beste wapens boeten aan waarde in omdat hij niet weet op wie hij moet richten.

Is het monster op vaderlandse bodem opgegroeid, dan zal de FBI het snel vinden. Gaat het om Bin Laden –zoals Washington gelooft– dan kan hij een zo goed opgezette strategische operatie niet zonder hulp van één of meer staten hebben uitgevoerd. Die regeringen zouden niet meer rustig kunnen slapen, en terecht. Want het is geen terreurdaad zonder gezicht tegen Amerika, het gaat om een openlijke oorlogsverklaring: Pearl Harbor na zestig jaar.

Doel en middelen
Deze aanval op de westerse maatschappij zal niet ongestraft blijven. Bush' bezonnen openlijke optreden doet hopen dat Amerika's toorn niet in heilloze woede zal omslaan. Daarbij moeten de bevriende staten helpen. Hoe warmer de steun vanuit het buitenland is, hoe meer bezonnen de politieke reactie binnen de Verenigde Staten zal zijn.

Het gaat echter niet alleen om solidariteit met bondgenoten, maar om bescherming tegen de afbraak van de ontwikkelde samenleving. Juist omdat de terroristen niet om hun leven geven, moeten de geciviliseerde landen laten zien dat hun manier van leven hun veel waard is. Het gaat om een gezamenlijke strijd tegen een verblinding waarvan de terrorist François Babeuf twee eeuwen geleden blijk gaf, toen hij zich wegens een aanslag op het ”Directoire” van de Franse Revolutie voor het gerecht moest verantwoorden: „Geen middel is ongeoorloofd, als het een heilig doel dient.” Misdaden als die van 11 september ontheiligen echter elk doel.

De auteur is verbonden aan het Duitse weekblad Die Zeit, waarin deze bijdrage verscheen.