Scheiden in één dag
is niet verstandig

Scheiden in één dag. Paars maakt het mogelijk. Even naar het gemeentehuis en de notaris – en de scheiding is geregeld. Een slechte ontwikkeling, vindt mr. J. W. A. van Dommelen. Een van de moeilijkste en verdrietigste gebeurtenissen in een mensenleven vraagt om tijd. Een snelle scheiding kan ondoordacht zijn en daardoor nadelige gevolgen hebben voor de zwakke partijen in het conflict.

Wie deze vakantieperiode een Nederlandse krant heeft gezien, heeft iets mee kunnen maken van de opwinding die er is ontstaan over de mogelijkheid dat er in Nederland nu zonder rechter kan worden gescheiden. En wel binnen één dag!

Hoe hebben we het nu? kan iemand zich aan de rand van het zwembad hebben afgevraagd. Was het huwelijk nou niet het énige contract dat partijen niet zonder de gang naar de rechter onderling kunnen ontbinden?

Dat was tot de inwerkingtreding van de Wet openstelling huwelijk op 1 april ook inderdaad het geval. Deze wet regelt eigenlijk iets anders en maakt het mogelijk dat een huwelijk wordt aangegaan door twee personen van gelijk geslacht. Maar omdat deze wet ook gelegenheid geeft een huwelijk 'om te zetten' in een geregistreerd partnerschap, bood deze nieuwe regeling plotseling een opening om buiten de rechter om te scheiden.

Dat daarover niet goed is nagedacht door de staatssecretaris en het parlement, is inmiddels wel duidelijk. Het heet nu een „onbedoeld effect” van de nieuwe wet te zijn.

Ondertussen geldt deze nieuwe regeling wel en zal de mogelijkheid om buiten de rechter om te scheiden pas verdwenen zijn als het instituut van het geregistreerd partnerschap in de toekomst verdwijnt. Dit partnerschap vormde niet meer dan een opstapje naar de openstelling van het huwelijk voor personen van gelijk geslacht. Nu bestaan ze naast elkaar en het is de vraag hoe lang dat zal duren.

Loket
Kan dat echt, scheiden zonder een rechter en binnen één dag, en hoe moeten we deze ontwikkeling beoordelen?

Scheiden zonder rechter werkt zo: de echtelieden die willen scheiden melden zich aan het loket van de burgerlijke stand en laten door de ambtenaar hun huwelijk 'omzetten' in een geregistreerd partnerschap. Na deze lokethandeling melden ze zich –diezelfde dag– bij een notaris of advocaat, die een overeenkomst opstelt waarin wordt vermeld dat het geregistreerd partnerschap (want dat is het die morgen geworden) „duurzaam is ontwricht” en dat de partners om die reden de registratie ongedaan willen maken. Hiernaast kunnen in de overeenkomst afspraken worden opgenomen over (kinder)alimentatie, omgangsregeling, verdeling van enige gemeenschap waarin de registratie is aangegaan, woonruimte en verevening van pensioenrechten.

Wanneer die overeenkomst tot beëindiging is gesloten, geeft de notaris of advocaat hiervan een verklaring af aan de burgerlijke stand. Deze verklaring moet worden ondertekend door een advocaat of notaris én door de partners. Die verklaring gaat dan naar de burgerlijke stand en door inschrijving daarvan eindigt het geregistreerd partnerschap en zijn partijen uit elkaar. De rechter komt er zo niet meer aan te pas.

Toegegeven moet worden dat de rol van de rechter in veel gevallen van scheiding allang een ceremoniële rol is. Vaak wordt de scheiding op verzoek van de echtelieden door één of meer advocaten voorbereid en worden de gevolgen in alle details doorgesproken.

Proces
De afspraken die partijen over die gevolgen maken worden vermeld in een zogenaamd ”echtscheidingsconvenant” en de gebruikelijke gang van zaken is dat dit echtscheidingsconvenant met een verzoek tot scheiding aan de griffie van de rechtbank wordt aangeboden, waarna het, zonder dat partijen ook maar enige verdere uitleg hoeven geven, door de griffie van de rechtbank administratief wordt afgewikkeld. Geen werkelijke rechterlijke toetsing, geen zitting, geen bemoeienis. Als de partijen het eens zijn, is er sprake van een hamerstuk.

Deze wijze van scheiden onder leiding van twee advocaten of één scheidingsbemiddelaar is langzaamaan tot een heel gebruikelijke en schadebeperkende praktijk uitgegroeid.

Het is een proces dat meestal enige maanden in beslag neemt, maar die tijd is ook hard nodig om een van de moeilijkste en verdrietigste gebeurtenissen in een mensenleven voor de toekomst zo goed mogelijk te regelen.

De praktijk heeft dan ook helemaal geen behoefte aan deze nieuwe mogelijkheid om buiten de rechter om te scheiden. De rechter wordt in de bemiddelingspraktijk op geen enkele manier als blokkade ervaren en de rechter is hard nodig als er onoplosbare conflicten blijken te rijzen waarin iemand de knoop door moet hakken.

Verwerking
Voor sommige mensen lijkt de tijdwinst aantrekkelijk. Maar wat wordt er dan voorbijgegaan aan het onderliggende drama, dat juist vraagt om gedegen overleg en begeleiding, verwerking, en dus om tijd.

Grote vaart met scheiding kan ook andere ongelukken opleveren. Nu al wordt gevreesd voor de positie van de „zwakke partij” bij scheiding die zogenaamd „onder elkaar afgesproken regelingen” door de keel geduwd krijgt. Wat een spijt kan het opleveren om 's morgens onder grote druk –getrouwd– van huis te gaan, om 's avonds te ontdekken dat en hoe je gescheiden bent.

Er zijn ook nog technische bezwaren tegen de regeling. Een gezagsregeling omtrent de kinderen kunnen de partijen samen niet treffen, daar zul je een rechter bij moeten inschakelen. En als de andere partij de alimentatie die afgesproken is, niet betaalt, zit je zonder dwangmiddelen om de betaling daarvan af te dwingen. Ook dan moet je weer naar de rechter.

Ik verwacht niet dat het 'rechterloos' scheiden daarom een erg grote vlucht zal nemen. Onmiskenbaar is echter de 'paarse' karakteristiek van de regeling: pijn akkoord, maar dan zo kort mogelijk.

De auteur is advocaat en scheidingsbemiddelaar in Utrecht.