Geen compromis in stamcelonderzoek

De Amerikaanse president Bush maakte eind vorige week bekend dat hij overheidsgelden beschikbaar stelt voor beperkt stamcelonderzoek. Beschouwen sommigen deze beslissing als een bevredigend compromis, volgens Robert A. Sirico kan ze moreel niet worden verantwoord. Deze overheidsfinanciering zal onder andere het doden van embryo's uiteindelijk bevorderen, denkt hij.

Tijdens het debat in de Verenigde Staten over het ethisch verantwoord zijn van stamcelonderzoek viel steeds het woord compromis. Velen denken dat voor- en tegenstanders van dit onderzoek een gulden middenweg moeten kunnen vinden. Er wordt bijvoorbeeld gesuggereerd dat ook de Rooms-Katholieke Kerk –de standvastige bewaker van de cultuur van het leven– openstaat voor een compromis. Dat compromis bestaat dan in het toestaan van onderzoek dat zich beperkt tot menselijke embryo's die al zijn binnengehaald. Deze speculaties worden voor een deel ingegeven door de gedachte dat rooms-katholieken een dergelijk compromis als minder zondig zouden beschouwen en daarom toelaatbaar achten.

Helaas, zo'n suggestie verraadt een volmaakt onbegrip van wat de Rooms-Katholieke Kerk op dit punt leert. En men heeft evenmin begrepen hoe serieuze rooms-katholieken redeneren bij soortgelijke ethische vraagstukken. Een redenering die niet is beperkt tot rooms-katholieken. De kerk baseert haar argumenten tegen het beëindigen van embryonaal leven niet op een theorie over het bezield-zijn van de mens –ondanks een wijdverbreid misverstand op dit punt– maar op algemeen aanvaarde argumenten, op de menselijke identiteit.

Opzettelijk doden
De Rooms-Katholieke Kerk is van mening dat embryonaal stamcelonderzoek immoreel is. Dit onderzoek brengt immers de opzettelijke vernietiging van mensen in de embryonale fase met zich mee. Het gezond verstand en de wetenschap leren ons dat een embryo net zo goed 'mens' is als ik dat ben. Kort gezegd: stamcelonderzoek brengt het opzettelijk doden van een ander mens met zich mee.

Daaruit volgt dat het financieren van stamcelonderzoek, waarvan nu sprake is in Amerika, neerkomt op het „formeel meewerken aan het kwaad”, zoals de Rooms-Katholieke Kerk dat noemt. Daarvan is sprake als het iemands intentie is een ander te helpen bij iets verkeerds. Ieder die een foute handeling mogelijk maakt, er opdracht toe geeft, deze subsidieert of actief verdedigt is formeel medeverantwoordelijk. Formele medewerking wordt door rooms-katholieke ethici onderscheiden van materiële medewerking. Van dat laatste is sprake als we medewerking verlenen aan een immorele handeling, terwijl we zelf een goede intentie hebben. We hebben onze eigen doelstelling, die losstaat van de immorele handeling van de ander. Anders gezegd: materiële samenwerking betekent dat we het mogelijk maken van iemands verkeerde handelwijze niet beogen, maar enkel en alleen accepteren als een neveneffect. In zo'n geval dragen we enige verantwoordelijkheid voor het kwaad dat we weliswaar niet beoogden, maar wel hadden kunnen voorzien.

Geen fiat
Het financieren van onderzoek waarvoor de vernietiging van embryo's nodig is, is duidelijk een geval van formele medewerking aan onrechtmatig doden. Daarom is het moreel niet te rechtvaardigen. In de huidige Amerikaanse politieke context is het financieren van onderzoek waarin alleen bestaande stamcelgroepen worden gebruikt –een oplossing die sommigen beschouwen als een bevredigend compromis– echter een niet goed te praten materiële medewerking aan het kwaad. Deze overheidsfinanciering zal immers anderen aanmoedigen mee te doen met het doden van embryo's, of dat te steunen. Daarom kan de Rooms-Katholieke Kerk geen fiat geven aan het financieren van stamcelonderzoek.

Er is gesuggereerd dat de visie van rooms-katholieken op de status van een menselijk embryo uiteindelijk afhangt van hoe ze aankijken tegen het gezag in de Rooms-Katholieke Kerk. Anderen beweren dat rooms-katholieken argumenten naar voren brengen die zijn afgeleid van sektarische uitgangspunten.

Beide beweringen zijn onjuist.

Vanaf de bevruchting
Oké, het is waar dat de Rooms-Katholieke Kerk als gezaghebbende leeruitspraak heeft geformuleerd dat stamcelonderzoek moreel ontoelaatbaar is. Tegelijk probeert deze kerk altijd omzichtig haar positie te formuleren in termen van gezond verstand, anders gezegd: haar argumenten zijn voor alle mensen toegankelijk, of ze nu rooms-katholiek zijn of niet. De Rooms-Katholieke Kerk benadrukt bijvoorbeeld dat een mens niet begint als ”niet-menselijk” materiaal, waaruit dan pas later het ”menselijk leven” zou worden ”geproduceerd”. Want in elke ontwikkelingsfase, of het nu gaat om een zygoot, embryo, foetus, kind of volwassene, behoudt een mens zijn identiteit, in elke fase blijft men principieel dezelfde mens. Met de bevruchting is de genetische blauwdruk aanwezig die nodig is voor de verdere ontwikkeling. We zijn wezens geschapen voor rijping, om volwassen leden van het menselijk geslacht te worden. Het zelfsturende menselijke organisme dat elk van ons is op dit moment, is dezelfde mens die met de bevruchting werd geschapen. Niemand wordt mens op een bepaald moment na de bevruchting, ieder is mens vanaf het moment dat hij of zij een afzonderlijk organisme vormt, dat wil zeggen, vanaf de bevruchting.

Ironie
De ironie is dat de meeste mensen die het kiezen voor stamcelonderzoek verdedigen, dit punt of toegeven of het uit de weg gaan. Veel van hun argumenten bevestigen alleen maar de keus voor de eigen stellingname. Op deze manier omhelzen ze de idee dat er levende leden van het menselijk ras kunnen bestaan die toch geen menselijke personen zijn, ”mensen” daarom die behandeld mogen worden als middel voor andere doelen, en die geen doel in zichzelf zijn.

Het is uiteindelijk om deze reden dat de krachtigste tegenstander van het embryonale stamcelonderzoek in de wereld het standpunt heeft ingenomen dat hij heeft. En dat terwijl er berichten zijn dat hij lijdt aan de ziekte van Parkinson – een van die ziektes waarvan sommigen denken dat ze eventueel genezen kunnen worden met behulp van stamcelonderzoek.

Johannes Paulus II heeft echter begrepen dat het doel de middelen nooit heiligt.

De auteur is directeur van het Acton Institute in Grand Rapids (VS) en een van de denkers achter het programma van ”compassionate conservatism” van president Bush.