Snood en kostelijk
van elkaar scheiden

De heersende opvattingen en denkbeelden van een bepaalde tijd en cultuur laten niet na hun invloed uit te oefenen in de kerken. Ook hier is veel gezag zoek. Wie durft spreken over het onderscheid tussen historisch en zaligmakend geloof? Wie wil –dat deed voorheen de theoloog Van der Groe– een ”Toetssteen der ware en valse genade” aanleggen? Dat klinkt bekrompen. „We hebben elkaar als christenen immers zo hard nodig.”

Heeft de Franse filosoof J. F. Lyotard niet vastgesteld dat levensbeschouwing ongeloofwaardig is in het licht van de gaskamers uit de Tweede Wereldoorlog? Heeft H. M. Kuitert niet naar voren gebracht dat de waarheid van een godsdienst moet blijken „uit wat die godsdienst kan doen”? De samenleving biedt plaats aan een grote diversiteit van opvattingen. En dat lijkt zich steeds meer tevens in de Nederlandse kerken af te tekenen.

Ook een predikant of ouderling heeft de ander in zijn of haar waarde te laten. Wie dat 'gebod' overtreedt, krijgt de wind van voren. Belijdenisgeschriften en kerkorde verkeren niet langer buiten kijf. De twijfelaars van deze eeuw plakken er met gemak het etiket van een menselijk en dus niet normerend geschrift op. Zijn zij onder de leiding van de Heilige Geest totstandgekomen? „Kom nou, u kunt toch zomaar Gods vinger niet aanwijzen?” En daarmee staan het van de Schrift afgeleide gezag van de confessie en het kerkrecht, alsmede de waarde van synodale uitspraken ter discussie.

Ronduit verbijsterend functioneert het 'verbond' van menselijke autonomie en religie. De zich door het geloof rechtvaardig voor God menende mens gaat een eigen weg en doorbreekt desnoods de door het godvruchtig voorgeslacht gestelde grenzen van gemeenschap en geschiedenis. Nochtans zich beroepend op de waarheid van het Evangelie. Hij neemt zich voor „niets te weten, dan Jezus Christus, en Dien gekruisigd.” Bij die gedachte –dreigt het soms niet een slogan te worden?– schijnt elke schriftuurlijke leefregel wettisch.

Begrippen zoals „niet kwetsen”, „respecteren” en „iemands integriteit niet schenden” werden een belangrijk aspect in ons sociaal gedrag. Te weinig, inderdaad, vormden ze voorheen onderdeel van beleid bij boze separaties. Dat lijkt anno 2001 goeddeels in het tegendeel veranderd. De drie opgesomde ideeën geven de toon aan. Ook in de kerk. Dat is niet verkeerd. Behalve als het de naleving van leer, dogma en kerkelijk gezag betreft.

Voorheen vertelde menigeen dat het niet om de leer gaat, maar om de Heer'. De vrijheidszin van de 21e eeuw en de postmoderne cultuur brengt echter ook evangelischen en gereformeerden ertoe met een boog om hoger gezag heen te gaan. „Wat is nou een woord van mensen? Overschat het niet.” Dat geldt kerken die Samen op Weg gaan. En ook degene die voorheen getypeerd werden als ”artikel 31”. Maar het houdt bij de muren van de gebedshuizen der andere 'afgescheidenen' geen halt.

Er bestaat soms een vertekend beeld van het door profeten aangesproken volk Israël. Dat bestond niet uit enkel afgodendienaars. Jeremia moet het verbondsvolk vreselijke oordelen aanzeggen. Maar in hoofdstuk 14 valt te lezen over vasten, brand- en spijsoffers (14:12). Koning Josia had bij zijn reformatie een geordende eredienst ingesteld. Er waren profeten die duurzame vrede voorspelden (14:13). Zij dienden niet per definitie de afgoden. Zij profeteerden valsheid. In de Naam des HEEREN (14:14).

Jeremia's door God ingegeven uitspraken veroorzaakten commotie. Hij kwam niet met een boodschap van vrede. Maar hij moest het verbondsvolk vreselijke oordelen aanzeggen. Toen barstte er heel wat over hem los. Misschien had hij het volk en de profeten beter niet kunnen kwetsen. Ze waren alleszins godsdienstig. Hij had de profeten beter in hun waarde kunnen laten en hun integriteit niet moeten aantasten. Zulke dingen zijn vanuit menselijk oogpunt alleszins redelijk.

De profeet kwam in een onplezierige positie. Hij beschouwde zichzelf als „de meest gehate man in geheel Juda”, aldus G. Ch. Aalders in zijn verklaring op Jeremia 15:10 en 11. Waarheid sprekende profeten kenden zwakke momenten. Op een bepaald ogenblik wijst Jeremia op de valse profeten. Dat zijn de schuldige verleiders (14:13). Hij verontschuldigt zijn volk. Om op die manier nog iets goeds voor Israël te bepleiten. Maar die teerhartigheid is niet naar de zin van de God van het verbond. Jeremia heeft zich te bekeren. Zijn opdracht is dat hij „het kostelijke van het snode uittrekt.”

Zou dat woord aan Jeremia ook nog een functie hebben in een postmoderne cultuur? De profeet heeft het zuivere, kostbare woord van God voort te brengen, zonder enig onedel, menselijk bijmengsel. De statenvertalers menen dat er een beeld ontleend wordt aan „het werk der goudsmeden.” Jeremia heeft, zeggen zij, de godzaligen te onderscheiden van de goddelozen. „Sommigen verstaan hier het verschil tussen de ware en valse leer...” Dat heeft een scherpe klank in de ogen van de alle vrede minnende postmoderne mens.

Toch is het niet zo oudtestamentisch om het kostelijke van het snode uit te trekken, als het lijkt. Later geeft de apostel Johannes opdracht iemand die een andere leer brengt niet thuis te ontvangen. Zelfs in de wereld worden belangrijke dingen in een wettelijke vergadering beslecht, zo blijkt uit de woorden van de stadsschrijver uit Eféze. De kerk kende ook zulke bijeenkomsten met gezag. In Antiochië wezen de profeten en leraar Barnabas en Saulus aan om op zendingsreis te gaan. En nadat dit was gebeurd kwamen in Jeruzalem de apostelen en ouderlingen bijeen om nadere en algemeen geldende richtlijnen uit te vaardigen.

Het is bijna 2000 jaar later. Veel gezag is zoek. Maar christenen hebben nog altijd het snode van het kostelijke te onderscheiden. Gelovigen houden zich aan Gods Woord. En zij onttrekken zich niet aan in de Schriften verankerde dogma's en besluiten.