Gezondheidszorg dreigt
ernstig ziek te worden

De legalisering van de euthanasie heeft mogelijkheden gecreëerd die onbeheersbaar zullen blijken te zijn, constateertH. van den Herik. Er ontstaat een klimaat waarin euthanasie steeds makkelijker als een 'oplossing' zal worden gezien, schrijft hij.

Tot dinsdag 10 april 2001 was, in elk geval formeel, het plegen van euthanasie voor de wet strafbaar. Iemand doden is binnen onze gezondheidszorg nu legaal mogelijk geworden. Het leven is niet meer per definitie beschermwaardig, zijn waarde is discutabel geworden en voor verschillende interpretaties vatbaar. Dat is een nieuw fenomeen in onze gezondheidszorg, en een sprong in het duister. Niemand, zelfs de grootste voorstander niet, weet hoe dat in de praktijk zal uitpakken.

Duidelijk is dat wanneer de euthanasiehandeling op zichzelf gelegaliseerd is, ook rond de euthanasie de discussies zullen toenemen. Afhankelijk van de vraag en de geïnterpreteerde omstandigheden zullen de indicatiestellingen gaan verschuiven. Er zijn weinig redenen te bedenken dat de geest van de tijd of een economisch motief deze ontwikkeling zullen afremmen.

Lijden beperken
De nieuwe wet geeft de nabestaanden en de patiënt het recht zijn arts om euthanasie te vragen. De arts kan zijn patiënt nu ook op een legale wijze euthanasie aanbieden. Het is voor een arts helemaal niet zo moeilijk om daarbij enige zachte drang op de familie en de patiënt –in die volgorde– uit te oefenen. Daar kan de arts ook enig belang bij hebben, want het langdurig kunnen begeleiden van een niet meer te genezen patiënt is niet iedere arts op de huid geschreven. Hij of zij zal het al snel als een inspanning zonder enig nut ervaren. En nutteloze bezigheden zijn al snel zinloze bezigheden.

Dat het behalve voor de arts ook mogelijk is dat er nabestaanden zijn die menen enig voordeel te hebben bij het heengaan van de patiënt, is niet ondenkbaar. Vroeger was het intensief begeleiden van mensen die ongeneeslijk ziek waren een vanzelfsprekende zaak. Alles werd gedaan om het lijden zoveel mogelijk te beperken. Dergelijke patiënten ontvingen een extra intensieve verpleging en zorg. Vanwege het feit dat de kwaliteit van de circulatie steeds meer achteruitging, werd er bijvoorbeeld veel tijd en energie gestoken in een goede bestrijding van decubitus (doorliggen).

”Waardig” alternatief
Het nut van een dergelijke wijze van verplegen en begeleiden zal in de naaste toekomst een onderwerp van discussie gaan vormen. Want, zo zal men stellen, wat wordt er met inzet van al die energie aan levenswaarde toegevoegd? Er is immers een legaal en waardig alternatief voorhanden? Het besluit is dan snel genomen. De patiënt is uit zijn ”lijden verlost” en men kan zich met ”nuttigere aangelegenheden” gaan bezighouden.

Toen in een van onze academische ziekenhuizen de familie tegen deze redenering bezwaar inbracht en zich verzette tegen euthanasie, werd hen verweten dat zij nu de verantwoording droegen van het toenemen van de decubitus en van het lijden.

Deze geseculariseerde visie op de mens zal de zorg voor de zieke mens ernstig aantasten. Slechts het feit dat euthanasie een legaal bespreekbaar onderwerp is geworden is een levensgevaarlijke aangelegenheid. De terughoudendheid in de discussie zal verdwijnen, omdat er gewenning ontstaat. Het verandert de mentaliteit van de zorgverleners. Steeds gemakkelijker zal men ook behandelrisico's nemen. Experimenteren ondervindt minder bezwaren. Het laatste 'redmiddel' is immers altijd pijnloos.

Joods ziekenhuis
In deze tijd krijg ik steeds meer respect voor de wijze waarop men in een orthodox Joods ziekenhuis, zoals het onder ons bekende Shaare Zedek ziekenhuis in Jeruzalem, met deze zaken omgaat. Het Shaare Zedek ziekenhuis in Jeruzalem is een middelgroot algemeen Joods-orthodox ziekenhuis. Voor alle duidelijkheid: er wordt op topniveau gezondheidszorg bedreven. Publicaties van zijn medische specialisten treft men over de hele wereld aan. De ”Medical Halacha” –een gezaghebbende religieuze Joodse gedragscode– verbiedt over de dood van de patiënt zelfs maar te spreken voordat hij overleden is. Ook mag geen enkele voorbereiding in dat kader worden getroffen. Het begrip euthanasie wordt volkomen buiten het beeld gehouden. „To shorten the life of a person, even a life of agony and suffering, is forbidden.” – Het verkorten van het leven, zelfs als dat gevuld is met ernstige pijn en lijden, is verboden. Dat is krachtige, maar vooral duidelijke taal.

De Jood stelt vervolgens dat een dergelijk standpunt niet is ingegeven door een logische redenering, maar gebaseerd is op diepe morele gedachten. Als een mens zijn vingers uitsteekt naar het leven, met de bedoeling dat leven te verkorten vanwege het feit dat het geen waarde meer heeft, vernietigt hij de oneindige waarde van al het menselijk leven. Dus zelfs als de dood absoluut zeker nabij is, is het leven van een patiënt nog oneindig en van onschatbare waarde. Dat leven bekorten verschilt op geen enkele wijze van het doden van een gezond individu.

Wachtlijsten
De Heere heeft ons in Zijn allesomvattende wijsheid en liefde de Tien Geboden gegeven als een wet om mee en naar te leven. Daar zijn de antwoorden te vinden op de vragen die zich aan de mens opdringen. De geseculariseerde mens begeert echter andere wegen te gaan. Hij creëert voor zichzelf antwoorden die slechts nieuwe vragen blijken op te roepen.

Vrijwel zeker zullen de kwalijke ontwikkelingen in elkaar grijpen. De wachtlijsten in de gezondheidszorg lopen steeds verder op. Mag worden verwacht dat er niemand op het kwalijke idee zal komen om de euthanasie in het kader van dat probleem eens op de agenda te plaatsen? Het tekort aan verpleegkundigen en verzorgenden loopt ook schrikbarend op. Zal straks de werklast aangepast worden aan het aantal personeelsleden dat nog beschikbaar is? Het geseculariseerde denken kan bijna nergens anders uitkomen dan de beschikbare krachten slechts daar inzetten waar het meeste resultaat kan worden geboekt. Cliënten die toch niet meer kunnen genezen, zullen ook niet meer worden verpleegd. Het schept een klimaat waarin euthanasie steeds makkelijker als een oplossing zal worden gezien. De legalisering van de euthanasie heeft mogelijkheden gecreëerd die onbeheersbaar zullen blijken te zijn. Het vertrouwen in de gezondheidszorg zal daardoor verder afnemen. Het imago van de verpleegkundige zal er nog meer door worden geschaad, en daardoor zal de motivatie voor de verpleging teruglopen. De gevolgen laten zich raden.

Nazi-praktijken
De gezondheidszorg dreigt ernstig ziek te worden. Zo kan het niet doorgaan. Voorstanders van de ingezette ontwikkeling worden boos als er een relatie gelegd wordt met de gelijkenis die de euthanasiediscussie vertoont met die van de nazi-tijd. Toch is het niet zonder reden dat men in Duitsland zo veel bezwaren heeft tegen de ingezette ontwikkeling in ons land. Voorstanders zeggen steeds maar weer dat men slechts te maken heeft met mensen die in alle rust vrijwillig om euthanasie vragen. Dat zou het grote verschil uitmaken met de nazi-praktijken. Uit diverse publicaties weten we echter dat ook in onze tijd euthanasie is gepleegd op mensen die dat niet wensten.

Die publicaties kunnen de voorstanders niet hebben gemist. Men zal het echter als incidenten beschouwen. Kennelijk voelt men zich gedreven zoveel mogelijk mensen in de 'weldaad' van de euthanasie te laten delen.

Slechts één publicatie wil ik noemen: de Amerikaanse psychiater dr. Herbert Hendin heeft enkele jaren studie gemaakt van het Nederlandse euthanasieklimaat. Hij schreef er een boek over (1996) dat ook in het Nederlands is vertaald. Het draagt de veelzeggende titel: ”De dood als verleider”. Hij schrijft onder andere over een Nederlandse collega die euthanasie toepaste bij een non. Omdat zij het vanwege haar geloof natuurlijk zou hebben moeten weigeren, had hij het haar maar niet gevraagd. Ik stel me die arts voor als een man die ervan overtuigd is een zeer barmhartige daad te hebben verricht. Wie denkt er niet aan Spreuken 12:10: „De barmhartigheden der goddelozen zijn wreed?”

De auteur is oud-directeur van het Beatrix ziekenhuis in Gorinchem.