Rusland zoekt economische brug

Beatrix en kroonprins Willem-Alexander keerden zaterdag terug van hun succesvolle staatsbezoek aan Rusland. De relaties tussen Nederland en de ex-grootmacht zijn weer aangehaald. Ook de economische banden kunnen nog aanzienlijk versterkt worden, vindt J. A. W. Buisman.

Een sterk Europa met Rusland. Eén decennium geleden was deze gedachte ondenkbaar. Naar aanleiding van het recente staatsbezoek van Hare Majesteit koningin Beatrix aan Rusland, zijn enige overwegingen over de veranderende relatie tussen Rusland en West-Europa, en in het bijzonder de rol van Nederland hierin, op zijn plaats.

Na de omwenteling heerste begin jaren negentig in geheel Europa een euforische stemming over de mogelijkheden van een snelle omschakeling van Midden- en Oost-Europa, zowel maatschappelijk als economisch, en van een spoedige integratie in de wereldmarkt. Ook in Rusland bestond een sterke stroming om aansluiting te vinden bij de westerse maatschappij. Men verwachte werkelijke steun vanuit West-Europa en de Verenigde Staten –zelfs een vorm van ”Marshall-hulp”– om de gigantische problemen bij de omschakeling van een Sovjetmaatschappij naar een meer westerse maatschappijvorm te kunnen ondervangen. De terughoudendheid vanuit het Westen deden het momentum voor een verregaande integratie van Rusland en andere voormalige Sovjetstaten binnen de bestaande westerse structuren medio jaren negentig vervliegen.

Geen wereldmacht
Rusland is sedert het laatste kwart van de jaren negentig steeds meer een ”Realpolitik” gaan voeren, bewust van het feit dat haar aspiraties om zich als wereldmacht te handhaven niet haalbaar meer zijn. Een logische strategie is daarbij de band met de belangrijkste handelspartners te versterken. Het aanhalen van de band met West-Europa ligt voor de hand.

De vraag is of West-Europa met deze ontwikkeling mee moet gaan en de toenadering van Rusland als een gelijkwaardig partner zelfs zou moeten entameren. Mijns inziens dient deze vraag positief beantwoord te worden. De voordelen zijn immers legio, op voorwaarde dat tot een goed samenwerkingsverband gekomen kan worden waarbij van gescheiden markteconomieën sprake blijft. Integratie van Rusland en haar Europese GOS-partners in een groot-Europees economisch blok is voorlopig (nog) niet aan de orde. Echter, Rusland vormt het achterland van Europa, waarmee West-Europa haar economische positie kan bestendigen.

Om enige voorbeelden te noemen: Rusland beschikt over de minerale rijkdommen die West-Europa deerlijk ontbeert. Het vergroten en veiligstellen van deze instromen, met name op het terrein van energie, maakt Europa als geheel aanzienlijk minder kwetsbaar voor potentiële brandhaarden in minder evenwichtige werelddelen.

Rusland kan op basis van haar huidige uitgangspositie potentieel zowel op industrieel als op agrarisch terrein haar achterstand binnen één à twee decennia omzetten in een voorsprong, vooral als het gebruik kan maken van westerse knowhow. Een eventueel ”Wirtschaftswunder” behoort in principe tot de scenario's. Industrie- en agrisectoren, die zich in West-Europa op economische of maatschappelijke gronden moeilijk kunnen handhaven, kunnen naar Rusland worden overgeheveld, met behulp van West-Europese steun en investeringen. Ontwikkeling van complementerende industriesectoren met West-Europese partners en financiering kan zowel de West-, als de Oost-Europese economie stimuleren.

Verder beschikt Rusland over een brede bevolkingslaag van goed tot zeer goed opgeleide arbeidskrachten en daaraan verbonden over een in potentie aantrekkelijke academische kweekvijver voor onderzoek en ontwikkeling van nieuwe technieken, bijvoorbeeld in de ICT-sector.

Economische brug
Rusland beschikt over een goeddeels westers georiënteerde thuismarkt, die tezamen met die van de andere Europese GOS-landen een aanzienlijke –en mogelijk zelfs noodzakelijke– uitbreiding kan vormen voor de West-Europese consumentenmarkt. Rusland kan zich ontwikkelen tot een economische brug tussen de Europese Unie en Aziatische afzetmarkten zoals China. Rusland vormt een natuurlijke buffer tegen minder stabiele geopolitieke invloeden, respectievelijk instroom van economische asielzoekers uit diverse Arabische en Aziatische gebieden. Versterking van de Russische economie vergroot de kansen voor gunstige wederzijdse handelsactiviteiten en verlaagt tevens de kans op toekomstige destabilisering van de Russische maatschappij.

De Europese Unie zou in de toekomst een brugfunctie kunnen gaan uitoefenen tussen de Verenigde Staten en daaraan gerelateerde economische blokken enerzijds en Rusland en daaraan verwante economische verbanden anderzijds. De politieke richting die president Bush sedert zijn aantreden heeft ingeluid, drijft de Europese Unie reeds nu in de richting van Rusland. Een goed voorbeeld is de potentiële samenwerking tussen de Rusland en de Europese Unie op het terrein van milieu en energiebesparing. Een tweede voorbeeld is de aanzet tot overschakeling van staatscontracten in Amerikaanse dollars naar eurocontracten, hetgeen kan leiden tot een aanzienlijke versterking van de positie van de euro, niet alleen in de Russische economie maar wereldwijd.

Nederland
Nederland behoort bij de groep landen die de intensiefste relaties met Rusland hebben zowel als handelspartner, als als buitenlands investeerder. De energiesector is daarbij medebepalend. Opmerkelijk is dat sedert de roebelcrisis van 1998 Nederland meer importeert dan exporteert naar Rusland. Deze situatie is sinds eind jaren tachtig niet meer voorgekomen. Mede daarom zou een door directe investeringen gedreven export van industriële producten naar Rusland voor beide partnerlanden een gunstige ontwikkeling vormen.

De investeringsboom die de afgelopen maanden lijkt te zijn losgebarsten in Rusland, kan hiervoor een bijzonder vruchtbare bodem zijn. De implementatie van het nieuwe economische beleid van minister German Gref, dat zijn wortels heeft in de regeringsperiode-Kiriyenko, lijkt de gunst van de buitenlandse investeerders te hebben gewonnen. Dit ondanks de notie van een mogelijke nieuwe roebelcrisis in 2003. De Russische economie heeft zijn flexibiliteit klaarblijkelijk voldoende bewezen. Het staatsbezoek en het bezoek van de economische delegatie onder leiding van staatssecretaris Ybema zijn dit jaar goede momenten om zowel politiek als economisch een duw in de goede richting te geven.

De historische banden tussen Nederland en Rusland tezamen met de Nederlandse economische positie en de plaats van Nederland binnen Europees verband, maken dat Nederland voor Rusland een ideale partner is om haar strategie van toenadering tot de Europese Unie uit te voeren. Deze politiek gunstige positie geeft op haar beurt aantrekkelijke kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven.

De auteur is econoom en als directeur voor het Benelux-gebied van het Russia & CIS Foreign Investment Promotion Centre honorair vertegenwoordiger van het ministerie van Economische Ontwikkeling en Handel van de Russische Federatie.