Hervormd moderamen heeft
boodschap voor fusiepartners

De gereformeerde en lutherse partners hebben het van de hervormden in SoW allang verwacht. Ze hebben er rekening mee gehouden en hun denkkoers al zo uitgezet dat het brede kerkepad nog in reparatie moet, eer bij de opening het lint kan worden doorgeknipt.

Als binnen de grootste fusiepartner het verzet van harde en getalsmatig sterke kernen tegen déze vorm SoW niet valt weg te masseren, dan moet het anders. Nuchter gezegd: als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Een groeiend besef van bijstelling is speurbaar.

Harde conclusies
Morgen gaat het op de extra vergadering van de hervormde synode – een inhaalslag na de dag met hindernissen in maart – weer over Samen op Weg. Wanneer gaat het daar niet over? Op elke vergadering komt het heikele punt op een of andere wijze aan de orde. Dit keer wordt het gehangen aan de kapstok van de herschreven nota ”Om de eenheid en heelheid van de kerk”, een uitgebreidere versie dan de laatste, waarop al zoveel kritiek was: de kerk moest niet rigide omgaan met haar leden die niet in déze vorm van SoW willen meegaan.

De nieuwe versie van het rapport, driemaal zo dik als de vorige, is mogelijk nòg killer. Ze bevat een kerkordelijke les en een dosis organisatiekunde. De historische kennis wordt nog eens opgefrist. Maar pas op: het venijn zit in de staart. De conclusies zijn vreselijk hard.

Onwilligen kunnen zich niet als gemeente afscheiden, dat moeten ze maar als individuen doen. Naam noch goed nemen ze mee. Er is wel een gesprek over mogelijk, een stukje afscheidspastoraat. Riekt dat niet naar de dominee die langskomt voordat de executie plaatsvindt?

De andere crux is voor de ambtsdragers: willen ze straks niet mee, welnu, dan moeten ze hun ambt neerleggen. Het heeft iets macabers deze dingen te lezen. En dat zegt de kerk in een tijd dat ze op iedere geregistreerde ziel heel zuinig moet zijn. Het lijkt wel een verhaasting van de kerkverlating. En wat dan als ze dat neerleggen niet willen? Eruitgezet? Kerk, zo handel je toch niet met je leden?

Organisatiewijsheid
Er kan dan wel worden gesuggereerd dat de weerspannigen onvoldoende hervormd bloed hebben om zich te schikken, dat ze zich nu al als afgescheidenen aan de rand van de vaderlandse cohorte gedragen, dat ze per definitie lastig zijn, dus ben je ze straks dan maar liever kwijt dan rijk. Maar dit 'moven' kan echt niet! In de dagen van Bogerman op de Dordtse Synode klonk het 'ite, ite' (ga uit) anders. Nu willen we het onszelf gewoon te makkelijk maken. Toegegeven zij dat het trouwe deel vaak ongemakkelijk in de omgang is en soms ook dwingend is. Maar een kerk die een en andermaal heeft gezegd: „Partners, wij kiezen voor u, maar wij kiezen niet tegen delen van onszelf”, heeft haar visitekaartje duidelijk afgegeven. Ze is daarmee reeds de weg van een praktische en meest haalbare oplossing ingeslagen.

Momenteel gaat het in de discussie niet om de grondslag maar om organisatiewijsheid en stuurmanskunst. Het schip der kerk moet blijven varen tussen de klippen door.

Geen geloofszaak meer
Op de keper beschouwd is het eigenlijke fusieproces klaar. Het Landelijk Dienstencentrum in Utrecht staat er en het overwint de kinderziektes. Gaandeweg werd de verenigde arbeidsorganisatie het hoofddoel. En daar is weinig of niets tegen. Ook de regionale dienstencentra zijn goeddeels opgebouwd. De kerkfusie tot één organiek lichaam is vandaag een prestigekwestie en niet langer een geloofszaak.

Het is onmiskenbaar dat in de samenstelling van de hervormde synode het draagvlak voor het verband zonder naam met het jaar meer verdwijnt. De synode wordt orthodoxer, de kerk wordt zuinig op haar vitale resten. Ook in het moderamen is er geen eensluidende visie meer. Innerlijk ervan overtuigd dat het ene model een gebod Gods is, is maar een enkeling. Het huidige moderamen zit meer op de gedachte dat het een eenmaal afgesproken weg is, en dat je met goed fatsoen niet op een gemaakte afspraak kunt terugkomen. Het lijkt zich te laten leiden door de wet van Meden en Perzen, maar het durft ook geen fusie door te drukken met zo'n wolk van achterblijvers. Ondertussen worden genomen besluiten steeds heroverwogen en een beetje opgerekt. Principeel is het dus niet meer.

Knoop doorhakken
Lutheranen kunnen de ”Werdegang” van SoW nauwelijks langer volhouden, gereformeerden hebben in hun tot op heden vrije plaatselijke kerken een eigen beheerskwestie. Als ik luister naar gereformeerde afgevaardigden in de synode, voelen ze voor een oplossing wanneer ze zien dat hervormden maar over de eigen gelederen blijven struikelen. Zoek maar een formule die uit de impasse helpt. Confessionelen van beide zijden hebben de handschoen opgenomen. Wees nu fair en niet langer doof, roepen ze aan hun eigen loket.

Het zou de hervormde synode sieren de knoop door te hakken en het proces van kerkvereniging op een andere leest te schoeien.

Daarmee is SoW niet van de baan – en dat moet ook niet. Het proces kan vervolgd worden in een groeimodel, waarin een tussenfase als legitiem en niet langer als ongeneeslijk wordt beschouwd. In de boezem van de commissie voor kerkordelijke aangelegenheden (KOA) zijn die gedachten ook opgeworpen. In een rapport wordt gezegd dat een andere weg niet onmogelijk is: het was tot dusver ongewenst. Een „brede interkerkelijke samenwerking” is de formule. Minder fraai wordt het ook wel ”federatie” of ”unie van kerken” genoemd. Het betekent voor de kerk echt geen gezichtsverlies in de Nederlandse samenleving. Je houdt ze allemaal binnenboord. Maar het voorbereiden hiervan zou wel extra werk opleveren, en een nieuwe papierwinkel.

Moed bijeenrapen
Toch mag het de kerk, om sociaal-maatschappelijke en geestelijk-pastorale redenen, een lief ding waard zijn zover te komen. De Hervormde Kerk moet nu de moed bijeenrapen om die weg te openen. Er is een model mogelijk waarin tot op synodaal niveau de respectieve kerken blijven bestaan om samen steun en stut te geven aan het gebouw van SoW. Er zal snel een kerkorde moeten komen voor gemeenten en grotere SoW-verbanden die niet meer terug willen of kunnen. Juist zij dienen met regelgeving geholpen te worden. Daar vragen ze om; hoe het landelijk gestalte krijgt, is voor hen niet het meest aangelegen punt. Voor de anderen is het dat wel.

Misschien komt het er nu nog niet van, wellicht later. Een beslissing forceren en thans snel een voorbesluit nemen, omdat de tijd in het nadeel van SoW werkt, pakt verkeerd uit. Net als de Wijzen uit het Oosten: de kerk moet langs een andere weg terug.

Het is verhelderend om dat tijdens de komende synodezitting eens uit te spreken en het dagelijks bestuur op te dragen het met de partners te bepraten. De lucht klaart ervan op en de kerk knapt ervan op. Soms kun je de tuigage een beetje omzetten: het schip van de kerk krijgt dan weer wat wind in de zeilen.

De auteur is hervormd predikant in Katwijk aan Zee en lid van de generale synode en het breed moderamen van de Nederlands Hervormde Kerk.