„We are friends;
have you money?”

Corrumperen betekent bederven; of aantasten. Geerten Gossaert sprak erover dat de beschaving een zedelijke norm zou kunnen corrumperen. Simon Vestdijk meende dat de samenleving zelfs de liefde zou corrumperen. Hedendaagse Nederlanders gebruiken het verwante woord corruptie gemakkelijk voor alles was bedorven is. Maar eigenlijk duidt het begrip op omkoping. Op het aannemen van geld of dingen van waarde door de bekleder van een openbare functie. De betaling –steekpenningen– vormt een tegenprestatie voor een bepaalde gunst. De politicus of de bestuurder om wie het gaat vereenzelvigt zijn publieke positie met een bedrijf. En hij probeert daarmee inkomen te verwerven. In Den Haag ging deze week een conferentie van start ter bestrijding van het fenomeen.

Zie daar die West-Europeaan lopen. Op de luchthaven van Conakry, de hoofdstad van Guinee. Hij houdt halt bij de douane. En de man-met-pet vraagt: „Hebt u geld bij u?” Argeloos antwoordt de reiziger bevestigend. „Laat het eens zien!” Wie zo'n bevel niet negeert, loopt het risico dat er flink wat aan de strijkstok blijft hangen. Natuurlijk: om een gemakkelijker en sneller doortocht te banen. Want op de zojuist geciteerde order volgt spoedig: „Legt u het hier eens even neer!” Niet zelden verdwijnen er dan wat biljetten in de zak van de ambtenaar. Dat is corruptie.

Maar met dat woord valt niet alles te typeren. Wandel wat rond in de buurt van hotel Hilton in Boekarest, Roemenië. Op nog geen tweehonderd meter afstand van de uitgang klampt in het halfduister een straatgenoot de voorbijganger aan. „Ik heb iets moois voor u!” Wie stilstaat, omdat hij nieuwsgierig is, begrijpt dra dat het om drugs en vrouwen gaat. Maar voor dat echt tot hem doordringt, staan er twee andere mannen naast. Zij mengen zich in het gesprek en vragen de buitenlander: „Wat hebt u gekocht? Waar is uw geld? Laat eens kijken!” Als die laatste twee van de geüniformeerde politie zijn, telt die in Boekarest wel erg verlopen uitziende figuren. Of bestrijden onderwereldfiguren elkaar? Zoiets valt onder het begrip criminaliteit.

Check gerust in. Het hotel in Hyderabad, India, kent zelfs een westerse keuken. Betaal met een creditcard. Er bestaan geen problemen. Totdat enkele weken na de terugreis telkens bedragen worden afgeschreven die onbekend voorkomen. „Dat kan”, knikt ijverig de employé van de bank. „Op internet is tegenwoordig soms het enkele nummer van uw kaart genoeg om een betaalhandeling te verrichten.” Ook dat is crimineel.

Anders was het zo'n vijftien jaar geleden –het communisme bleek nog oppermachtig– in het Tsjechische Praag. „Tauschen, tauschen?” klonk het van vijf, acht, tien kanten op het plein voor de St.-Vituskathedraal. „Wisselen?” Merkwaardig genoeg duiden slechts twee puntjes extra op bedreigen en misleiden. In het woord ”täuschen”. Dat ligt dicht bij het begrip corruptie. Maar in de stad van Hus dienden 'zwarte' dollars om te overleven. En juist de politie maakte zich schuldig aan corruptie als zij bij voorkeur auto's met een westerse nummerplaat op de bon gooide en op die manier extra D-marken of dollars vergaarde.

Minister Korthals van Justitie fungeerde deze week als gastheer tijdens de conferentie in Den Haag. Mevrouw Herfkens van Ontwikkelingssamenwerking betaalde mee. Omdat corruptie juist in ontwikkelingslanden zo'n niet te stuiten probleem is. Prima. Maar wat kunnen de gesprekspartners?

Corruptie is oud. Stadhouder Felix toonde zich voorkomend tegenover de apostel Paulus. Diens gevangenschap in Cesaréa was best draaglijk. De Romeinse regeringsfunctionaris ontbood de evangelieprediker dikwijls en sprak veel met hem. Maar vanuit de achterliggende hoop „dat hem van Paulus geld gegeven zou worden, opdat hij hem losliet.”

Corruptie is bewust, opzettelijk, als bekleder van een openbare positie deelnemen aan onwettige ruiltransacties, die ten goede komen aan ongeoorloofde belangen. Maar waar komt dat illegale gedrag vandaan? Meestal zoeken mensen de verklaring in de omstandigheden waarin ambtenaren, bestuurders, politici leven en verkeren. Corruptie heet dan het resultaat van omstandigheden die een goede voedingsbodem vormen voor het kwaad. Maar de Bijbel ziet verder. Zij ziet alle kwaad primair –er is tevens sprake van invloed uit de omgeving– als gevolg van de het individu typerende zonde. Hij of zij is geneigd tot alle kwaad.

Mevrouw Herfkens noemde recent in een interview met NRC Handelsblad „transparantie” als „tovermiddel.” Ten aanzien van ontwikkelingslanden zoekt zij inzicht in de wijze waarop regeringen hun geld uitgeven. Als die duidelijkheid uitblijft, gaat de geldkraan dicht. Prachtig. Maar werkt dit middel werkelijk?

Denk aan die boekdrukker in Jeruzalem, een Jood. Financiële steun voor christelijke lectuur en Bijbels? „Geef maar.” Maar er is heel wat vertrouwen nodig voor zo iemand inzage biedt in de financiële stukken. „Waarom moet dat? Vertrouwt u mij niet?” Het voorbeeld komt uit een kleinschalig gebeuren. Grootschalig ligt het niet gemakkelijker.

Corruptie valt te bestrijden. In een enkele situatie schijnt ze te verdwijnen. Maar zelfs veelbelovende transparantie kan bedriegen. Vroeger was er sprake van ontwikkelingshulp. Tegenwoordig gaat het om ontwikkelingssamenwerking. Maar die coöperatie mag nauwkeurige controle en nauwgezet toezien op de manier waarop mensen de verkregen gelden gebruiken niet verhinderen. En soms zijn er keiharde maatregelen nodig.

Het steeds groter aantal Engelssprekenden in onze gezindte mag nadenken over de uitspraak van Lord Acton: „All power corrupts and absolute power corrupts absolutely.” Maar wie een simpeler verhaal prefereert, kijkt nog even mee naar de functionaris van de luchtvaartmaatschappij in Lagos, die als de vriendelijkheid zelve de positie had om een voorkeursbehandeling te garanderen bij het inchecken. Hij rekende op geld. Maar de arme ziel kreeg het niet. Dat kan tot principe worden bij een reiziger: geen steekpenningen. Tot op de trappen van het vliegtuig achtervolgde hij met de woorden: „We are friends. Have you money?” Jazeker: ook 'vriendschap' leent zich uitstekend voor corruptie.

G. Roos