Psychiatrische stoornissen
geen duivelse bezetenheid

Reformatorische en evangelische christenen brengen bizarre mentale verschijnselen die kenmerkend zijn voor psychiatrische ziekten, nogal eens in verband met demonische machten. Dr. André Aleman betoogt dat dit voortkomt uit een onjuist beeld van de verhouding tussen lichaam en geest; en uit een onjuiste opvatting van het werk van de duivel.

Voor sommige psychiatrische ziektes is het kenmerkend dat patiënten die er aan lijden een zogenaamde ”psychose” doormaken. Zo iemand verkeert in een toestand waarbij hij gedachten of waarnemingen heeft die niet met de werkelijkheid overeenstemmen en die niet door de omgeving te corrigeren zijn. Een patiënt, die verder intelligent en redelijk over kan komen, kan er bijvoorbeeld van overtuigd zijn dat zijn huisgenoten hem willen vergiftigen, of dat hij van Mars afkomstig is en via kentekenplaten van passerende auto's geheime boodschappen af kan lezen waarmee hij een naderende ondergang van de aarde kan verhoeden. Ook gebeurt het vaak dat zo'n patiënt stemmen hoort, terwijl er niemand is, stemmen die schelden of negatief commentaar op het gedrag geven. In zekere zin is het niet vreemd dat christenen, die geloven dat de werkelijkheid uit meer bestaat dan het direct waarneembare, soms geneigd zijn om dergelijke verschijnselen toe te schrijven aan een bovennatuurlijke macht.

Onbijbelse scheiding
Het gevaar ligt hier op de loer dat men een onbijbelse scheiding maakt tussen lichaam en geest. Hoewel een lichamelijke afwijking er ook vreemd of bizar uit kan zien, hebben we er een directe stoffelijke verklaring voor. Die schrijven we daarom niet toe aan een hogere macht. Een vreemde psychische afwijking doet zich veel meer als ongrijpbaar en onverklaarbaar aan ons voor, en wordt derhalve aan een hogere macht toegeschreven. In toenemende mate is de laatste twintig jaar echter vast komen te staan dat lichamelijke ziektes zeer sterk door mentale factoren beïnvloed worden. Zo wordt het afweersysteem via hormonen beïnvloed door de psychische gesteldheid. Andersom geldt dat steeds duidelijker wordt dat stoornissen in de hersenfunctie –een stoffelijke afwijking dus– ten grondslag liggen aan mentale (psychische) ziektes. Er is hier sprake van een zeer nauwe wisselwerking. En er is derhalve geen enkele reden om psychische afwijkingen wel en lichamelijke stoornissen niet aan demonische machten toe te schrijven.

Overigens worden de termen ”bezetenheid” en ”duivelse invloeden” in dit verband soms als synoniemen gebruikt. Het is belangrijk om hier onderscheid in te maken. Mensen kunnen onder duivelse invloeden staan zonder in de Bijbel aangeduid te worden met ”bezetene”. Te denken valt aan Saulus van Tarsen toen hij de gemeente Gods vervolgde. Of aan Judas Iskariot. Duivelse invloeden kunnen voorkomen in alle menselijke gedragingen, van eten en drinken tot en met bidden.

Hoewel er dus uiteraard duivelse invloeden in voor kunnen komen, zie ik de gangbare psychiatrische stoornissen niet als duivelse bezetenheid. Hier zijn twee redenen voor.

Ouweneel
Ten eerste is het werk van satan erop gericht om Gods Koninkrijk afbreuk te doen. Dit kan van schizofrenie of depressie niet meteen gezegd worden. Ten tweede is eenvoudige medicatie of psychologische behandeling in veel gevallen effectief. De gedachte dat door mensenhanden gemaakte pillen de duivel op de vlucht kunnen jagen is een gevaarlijke onderschatting van de macht van satan. Zelfs de archangel Michaël durfde, toen hij met de duivel twistte, geen oordeel van lastering tegen hem voortbrengen, maar zei: De Heere bestraffe u! (Judas, vers 9).

Ik sluit mij dan ook aan bij dr. W. J. Ouweneel als hij –in zijn boek ”Psychologie: een christelijke kijk op het mentale leven”– zegt dat het vermoeden van innerlijke demonische invloeden alleen gewettigd is als de symptomen zich hoofdzakelijk of uitsluitend voordoen tijdens religieuze activiteiten, zoals bidden, bijbellezen en kerkgang. En in de tweede plaats, als het begin van de symptomen in verband gebracht kan worden met een contact met het occulte dat men heeft gehad, bijvoorbeeld een bezoek aan een magnetiseur of andere wondergenezer, een spiritistische séance, waarzegger, enzovoorts.

Tot slot: het is goed om na te denken over duivelse invloeden in psychiatrische stoornissen. Het is echter niet ondenkbaar dat het gevaar van duivelse invloeden groter is in reclame, lectuur, muziek, de tijdgeest, de overheid –zoals de recente wetgeving–, in de kerk –zoals valse leringen– en niet het minst in het eigen hart. Met of zonder psychiatrische ziekte, waar beleefd wordt dat we van nature de vader der leugenen toegevallen zijn, wordt de bede geboren: „Verlos ons van den boze.”

De auteur is neuropsycholoog. Hij promoveerde vorige maand aan de Universiteit Utrecht cum laude op een proefschrift over hallucinaties bij schizofrenie.