De nieuwe economie
is echt nieuw

ICT, bedreiging of uitdaging? Dat dilemma stond vrijdag centraal tijdens een congres in Putten. Drie opiniebijdragen belichten het spanningsveld rond ICT. Vandaag de tweede aflevering: de nieuwe economie. Drs. J. Polder ziet veel mogelijkheden voor de nieuwe economie, al zijn er nog veel onzekerheden hoe die zich zal ontwikkelen.

De nieuwe economie is echt nieuw. Het is geen modegril. Daar lijkt het overigens wel op. Wie spreekt er immers nog over de nieuwe economie? De aanvankelijke euforie van de beursberichten –„nieuwe economie verslaat oude economie”– is geheel weggeëbd. Ook voorspellingen dat de economie voortaan alleen nog maar zou kunnen groeien, zijn vergeten. Net zo goed als in de recessies van de jaren dertig en zeventig soortgelijke voorspellingen uit voorafgaande decennia werden vergeten.

Niets nieuws onder de zon? Toch wel. Als we letten op een aantal fundamentele aspecten van de economie is de aanduiding nieuwe economie volledig op haar plaats.

Andere wetten
In de economie gaat het over de productie en verdeling van goederen en diensten. Het gaat ook over de maatschappelijke organisatie daarvan: marktwerking, regulering en planning. Daarbij spelen altijd twee zaken een rol: eigendomsrechten en prijsvorming. Wie een huis koopt, verkrijgt tegen betaling eigendomsrechten van de verkoper. De prijs is daarbij afhankelijk van productiekosten en schaarsteverhoudingen. Naarmate de vraag het aanbod overtreft, stijgt de prijs. De huizenmarkt is een goed voorbeeld.

In de ICT-economie gaan deze economische wetmatigheden niet langer op. Het eigendomsrecht op informatie is moeilijk individualiseerbaar –vraag maar eens aan een journalist– en het gebruik gaat veelal niet ten koste van het gebruik door anderen. Integendeel, de waarde van informatie stijgt naarmate steeds meer mensen er gebruik van maken. Waar 'gewone' productiemiddelen slijten en benzinetanks worden leeggereden, creëert informatie in haar toepassing steeds nieuwe productiemogelijkheden en raakt de informatietank eerder voller dan leger.

Daar komt nog bij dat de productiekosten door en toepassing van moderne computer- en communicatietechnologieën een eigenaardig verloop hebben. Gangbaar is dat de kosten bij uitbreiding van de productie geleidelijk dalen. In het ene geval weinig, in het andere iets meer. In de ICT-wereld is de balans echter heel anders. Het eerste exemplaar kost bijna alles, en de overige bijna niets. Soms lijkt informatie net een virus: het verspreidt zichzelf. Niet altijd zonder nadelen overigens. Dit impliceert dat aan nieuwe ICT-producten gigantische investeringen en gigantische risico's zijn verbonden, maar ook dat succesvolle ICT-producten tegen geringe kosten geweldige waarden kunnen creëren. Waarden die tegelijkertijd moeilijk individualiseerbaar zijn, en dus niet automatisch terugvloeien in de kas van de oorspronkelijke investeerder. Veel internetondernemingen hebben zich hierin geweldig vergist. In die zin is de flop van de dotcom-bedrijven een regelrecht gevolg van de nieuwe economie.

Herhaling
De virtualisering van de economie heeft tot op zekere hoogte trekjes van de veranderingen die zich in de loop van de twintigste eeuw in de monetaire economie hebben voltrokken. Rond 1900 was in alle landen van de wereld het geld nog inwisselbaar tegen goud. Die gouden standaard werd spoedig verlaten en in verschillende economische en technologische golven is het geld steeds onstoffelijker geworden en losser van de reële economie komen te staan. In 1900 was er geen enkele econoom die dacht dat dat goed zou gaan. De praktijk heeft echter uitgewezen dat er vooral voordelen zijn.

Wat nu gebeurt, is dat de reële economie zelf onstoffelijker wordt. Wat daarvan de gevolgen zijn is onzeker. Eén ding is zeker: er zal altijd een reële economie blijven. Iedereen heeft immers eten, drinken en onderdak nodig. Maar eveneens is zeker dat de nieuwe economie nog vele onzekerheden zal brengen. In negatieve zin, maar zeker ook in positieve zin. Bij alle veranderingen vraagt de nieuwe economie om een kritische houding bij het licht van de Bijbel. In woord en daad. Opdat de nieuwe economie zich niet tegen ons zal keren.

De auteur is econoom en verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.