Europese Unie lijkt op
paleis van Versailles

Europa bouwt en metselt aan een nieuwe oostvleugel. Een vleugel die veel kansen biedt voor Nederlandse bedrijven. Dat zei minister A. Jorritsma-Lebbink gisteren in een lezing op de Erasmus Universiteit Rotterdam, die hieronder is samengevat.

Toen Lodewijk XIV in 1664 het paleis van Versailles liet bouwen, was dat in grandeur met geen enkel paleis ter wereld te vergelijken. Het paleis was nogal opmerkelijk van indeling. Alle kamers en zalen stonden met elkaar in verbinding. Je kon je nergens afzonderen. De centrale ruimte was de koninklijke slaapkamer. Hoe hoger je rang was, hoe dichter je bij de koning sliep.

De zonnekoning had ook een heel speciaal ritueel ingevoerd om 's morgens te worden gewekt. Eerst kwamen zijn onwettige zonen naar zijn sponde, dan de wettige prinsen en prinsessen, dan zijn lijfartsen, zijn grootofficieren, voorlezers, de regeringsfunctionarissen en de andere hoogwaardigheidsbekleders, opklimmend in rang. Zo was de zonnekoning de spil van zijn rijk. Zijn wil was wet, zelfs vanuit zijn bed.

Misschien dat een aantal van u denkt dat er anno 2001 eigenlijk niet zo veel veranderd is in Europa. Ons Versailles heet nu Brussel. En Lodewijk XIV is vervangen door een anonieme groep eurotechnocraten.

De stelling die ik vanmiddag wil verdedigen, is dat de EU in één opzicht sterk op Versailles lijkt. De Unie is een paleis met vele kamers, die allemaal met elkaar in open verbinding staan. Een paleis waar iedereen vrij doorheen kan lopen en waar niemand zich kan afzonderen. Bovendien een paleis met een belangrijke nieuwe oostvleugel in aanbouw, die over enkele jaren in gebruik genomen zal worden. Maar in een ander opzicht is de situatie radicaal veranderd. Want in de Europese Unie staat niet het centrale gezag, maar de vrijheid van het individu centraal.

Europese samenwerking
Dankzij de strakke afspraken tussen de EMU-landen behoren forse financieringstekorten, een oplopende staatsschuld en een uit de hand lopende inflatie tot het verleden. We kunnen nu verder bouwen op een stabiele financieel-economische basis. Een van de belangrijkste Europese prestaties tot nu toe.

Een andere Europese prestatie van formaat is de interne markt, die nog lang niet perfect is. De interne markt heeft de vrijheid van burgers en ondernemers in Europa wel enorm vergroot. Met name voor kleine bedrijven is dat uiterst belangrijk. De mondiale spelers, de multinationals, redden zich meestal wel, maar juist kleine bedrijven worden enorm gehandicapt door handelsbelemmeringen en verschillen in regelgeving.

Een groter Europa betekent ook grotere kansen voor burgers en bedrijven. Ik kom daarmee bij de toetredingskandidaten. Twaalf landen zitten momenteel in de wachtkamer en bereiden zich voor op het EU-lidmaatschap. De verwachting is dat de eerste landen rond 2004 kunnen toetreden.

Meer dan verplaatsen
Wat verandert er nu voor de Nederlandse economie als de twaalf kandidaat-leden tot de EU toetreden? Het effect zal aanvankelijk bescheiden positief zijn. De EU-bevolking neemt met bijna eenderde toe tot bijna een half miljard inwoners: daarmee ontstaat de grootste interne markt ter wereld.

Onze export naar de twaalf landen kan met zo'n 30 procent toenemen. Voor onze totale export betekent dat een groei van 1 à 2 procent; dus tussen de 5 en 10 miljard gulden. En dan heb ik het nog niet over de nieuwe investeringen in die landen. Nu al zijn we, na Duitsland, de tweede investeerder in Midden- en Oost-Europa.

Je hoort wel eens dat investeren in Oost-Europa vooral het verplaatsen van bedrijvigheid zou betekenen. Dus het verhuizen van een fabriek van West- naar Oost-Europa vanwege de lage lonen of de soepeler milieueisen. Uit empirisch onderzoek blijkt echter dat dat een fabeltje is.

Mogelijkheden voor Nederlandse bedrijven in Midden- en Oost-Europa liggen er eigenlijk in alle sectoren, maar vooral in de milieutechnologie, energiebesparende technieken, de bouw, telecom, ICT, de chemische en farmaceutische industrie en het logistiek management.

Nederlandse bedrijven die willen profiteren, moeten wel rekening houden met een aantal factoren. Ten eerste: wij komen niet alleen daar, zij komen ook hier. Ten tweede: de nieuwe toetreders voegen ook een nieuwe businesscultuur toe aan de EU. Bedrijven moeten daar rekening mee houden. Ten derde: marketingtechnieken die hier werken, doen het niet automatisch goed in Midden- en Oost-Europa.

Verbouwingen
Met de nieuwe oostvleugel in aanbouw zijn er ook in het paleis zelf nog wel wat verbouwingen nodig om de nieuwe bewoners straks goed te kunnen ontvangen. We manen onze toekomstige EU-partners aan tot grote spoed om hun zaakjes op orde te brengen. Maar de spoed die we van anderen vragen, mis ik wel eens in eigen huis, bij de huidige EU-partners. Dan denk ik vooral aan onze interne markt, die nog steeds niet perfect is. De markt voor kennis bijvoorbeeld is nog steeds hopeloos versnipperd. Ook de Europese kapitaalmarkt is ondoorzichtig, versnipperd en daarmee niet-efficiënt. De noodzaak van hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid staat buiten kijf. Het wordt hoog tijd dat we meer vanuit de consumenten gaan denken.

Maar –hoewel soms een beetje ongeduldig– ben ik ronduit optimistisch over wat ons te wachten staat. Een sterker en stabieler Europa, met meer mogelijkheden voor ons allemaal.

De auteur is minister van Economische Zaken.